دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 557

در اینجا رویۀ قضایی منبع قانونی قاعدۀ فوق است و سوابق آن رویۀ قضایی جزء منابع تاریخی و غیر مستقیم محسوب می‌شوند. «1»

در شریعت یهودی شش منبع را منبع رسمی یا قانونی شمرده‌اند که به آنها اشاره می‌کنیم:

الف) سنّت

منظور از سنّت (قبالا) «2» در اینجا عبارت است از «سنّتی که از شخص به شخص انتقال یافته است» و سابقۀ آن به موسی برمی‌گردد و وی نیز آن را از خدا دریافت کرده است (تلمود، آووت 1: 1). «3» این منبع، بر خلاف دیگر منابع قانونی حقوق یهود، ایستا و ثابت است و دستخوش تغییر و تحوّل نیست؛ امّا دیگر منابعی که به آنها اشاره می‌شود، کارکردشان در تحول و گسترش مداوم حقوق یهودی و پاسخگویی به مسائل ناشی از مقتضیات زمان و مکان است.

سنّت یهودی، چنان که پیش‌تر اشاره شد، در قالب شریعت مکتوب و سنّت شفاهی است. شریعت مکتوب در قالب تورات نازل شده است و سنّت شفاهی نیز قرنها پس از تورات در شکل میشنا و تلمود به صورت «مکتوب» در آمد.

ب) میدراش «4» (تفسیر)

در حوزۀ هلاخا، واژۀ میدراش «تفسیر» به معنایی شبیه «تفسیر» در نظام‌های حقوقی جدید به کار می‌رود. میدراش شامل قواعدی است که از تفسیر شریعت مکتوب و هلاخاهای دوره‌های مختلف استنتاج شده است. واژۀ میدراش گاه اشاره است به فرایند ویژۀ تفسیر یک متن خاص (هرمنوتیک)؛ از این جهت، تلمود نیز مشتمل بر میدراش است. گاه نیز میدراش به معنای تدوین نتایج فرایند تفسیری است که در آن مجموعه‌ای از تفسیرها گرد می‌آیند. «5» میدراش در این معنا به مجموعه‌های گستردۀ تفسیر کتاب مقدّس که خارج از تلمودند اشاره دارد؛ این مجموعه‌ها هم شامل هلاخایند و هم شامل اگادا، و به صورت مستقل در دسترس‌اند. میدراش منبع اصلی حقوق یهودی (پس از سنّت) است.

در روزگاران گوناگون، محقّقان یهودی در حوزۀ هلاخا با دو مشکل روبه‌رو می‌شوند: 1. رفع مشکلات ناشی از مطالعۀ عبارات کتاب مقدّس؛ 2. حلِ مشکلات جدیدی که در زندگی روزمره پیش می‌آید، به ویژه مسائل ناشی از تغییر در مناسبات اقتصادی و اجتماعی. عالمان یهودی برای رفع مشکل در این دو حوزه از میدراش کمک گرفته‌اند و آن را بر دیگر راه‌های حل چنین مشکلاتی- که در پی خواهد آمد- برتری داده‌اند. ایشان قبل از یافتن

______________________________
(1).

Salmond، op. cit.، p. 109- 12، Cf. M. E.، p. 115- 16،" MishpatIvri"، EJ.، v. 12.

(2). kabbalah
(3). Cf. Maim.، Introduction to Comm. Mishnah.
(4). midrash
(5).

Cf. Jacob Neusner and Tamara Sonn، Comparing Religions Through Law، Judaism and Islam، p. 82- 3.