دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 567

پایان می‌یابد. 2. سفر خروج که با روایت تولّد موسی (چهارصد سال پس از مرگ یوسف) آغاز می‌شود و با گزارش از بعثت او و حوادث پس از خروج بنی اسرائیل از مصر ادامه می‌یابد و به ده فرمانی که در کوه سینا بر موسی نازل شد، اشاره می‌کند. به این سفر در عبری «شِموت» (نام‌ها) گفته می‌شود که از آیۀ آغازین سفر گرفته شده است.

3. سفر لاویان که از شیوۀ قربانی برای گناهان (به ویژه گناهان کاهنان) و احکام خوردنی‌های پاک و ناپاک و روز شبات (شنبه) و … سخن می‌گوید. به این سفر، بدین جهت لاویان می‌گویند که احکام مربوط به کاهنان که از خاندان لاوی (سومین پسر یعقوب و جد اعلای موسی) می‌باشند را در بر دارد.

این سفر را در عبری «وییقرا» می‌گویند که از کلمۀ اوّل سفر گرفته شده است. 4. سفر اعداد که روایت آوارگی بنی اسرائیل در سینا، سرشماری این قوم، اعیاد و قربانی هاو برخی از احکام شرعی حقوقی و..

می‌باشد. به این سفر اعداد می‌گویند چون از تعداد این قوم در بیابان سینا سخن می‌گوید و در عبری (بید بار) (بیابان) گفته می‌شود که برگرفته از آیه اوّل سفر است 5- سفر تثنیه که تاریخ بنی اسرائیل تا رحلت موسی و نیز تکرار احکامی که در اسفار پیشین آمده را در بر دارد و نام تثنیه به جهت همین تکرار است چنان که در عبری به آن دواریم (سخنان) گفته می‌شود که از آیۀ اوّل این سفر گرفته شده است. از کتاب تاریخ دوم عهد عتیق باب 34 آیۀ 14 بدست می‌آید که تورات گم شد و در زمان یوشیا (یکی از پادشاهان) بنی اسرائیل 609- 639 ق م پیدا شد البتّه از شواهد تاریخی و نیز متن کتاب تواریخ دوم بر می‌آید که آنچه پیدا شد نه همۀ تورات فعلی بلکه تنها «سفر تثنیه» بوده است و اسفار دیگر بعد از بازگشت یهودیان از بابل به زعامت عزرا و نحمیا در میانۀ سدۀ پنجم پیش از میلاد رسمیّت یافتند.

توسافوت:

به معنای حاشیه است و توسافوت‌نویسان کسانی هستند که پس از تلمود، منابع مختلف را مطالعه و مقایسه می‌کنند و تعارضات درونیِ آثار تلمودی را حل و رفع می‌نمایند م پروشیم.

توسفتا:

به معنای ضمیمه، مجموعه‌ای است از «بارَیْتا» سومین منبع مکتوب شریعت یهود. این مجموعه نیز همانند یکی دیگر از مجموعه‌های با اهمیّت «باریتا» یعنی مجموعۀ «میدراش‌های هلاخایی» در میشنا نیامده‌اند بلکه بخشی از تلمود را تشکیل می‌دهند.

حاخام:

حاخام به معنای «حکیم»، دانشمند تورات و حکمت، عنوانی برای عالمان ربانی است و دادگاه حاخامی یعنی همان دادگاه شرعی و سنتی یهود که در مقابل دادگاه عرفی و عمومی قرار داشت.

دادگاه‌های حاخامی، دادگاه‌هایی بودند که در موضوعات مربوط به احوال شخصیّه مانند ازدواج و طلاق و وصیت، صلاحیّت داشتند.

حشمونائیم:

گروهی یهودی که در مبارزه با یونانیان پیروز شدند و در سال‌های 140 تا 37 قبل از میلاد حکومت کردند.