دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 585

توجّه به این مشکل باعث شد که اصول نظریه پیروان حقوق فطری مورد انتقاد و نکوهش قرار گیرد به گونه‌ای که پاسکال ریاضی دان و فیلسوف مشهور فرانسوی در این مورد می‌گوید: اشخاص درباره معنای عدالت به توافق نمی‌رسند لذا عاقلانه‌تر این است که به جای حقوق عام و تغییرناپذیر به قواعد موجود و واقعی توجّه داشت.

البتّه اشکالات دیگری نیز بر مکتب حقوق فطری وارد شد که در مجموع زمینه را برای پیدایش مکتب‌های تاریخی و تحقّقی و گرایش صاحب نظران به آن مکاتب فراهم کرد. «1»

2. مکتب‌های تاریخی و تحقّقی

ویژگی مشترک این مکاتب

اشاره

از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی و همزمان با پدید آمدن فلسفۀ تحقّقی توسّط آگوست کنت که ادراکات عقلی و وجدانی را به شدت زیر سؤال برد و دوران آن را تمام شده تلقی کرد و حس و تجربه را به عنوان تنها منبع شناخت و معرفت، معرفی نمود، در مغرب زمین، علم حقوق نیز مانند سایر علوم متحوّل گردید و دیدگاههای جدیدی در خصوص مبنا و اساس آن مطرح شد. این دیدگاهها که در یک نامگذاری کلّی و عمومی می‌توان آنها را مکتب‌های تاریخی و تحقّقی نامید همگی در انکار اصول و قواعد مشترک و ثابت حقوقیِ مبتنی بر واقعیت‌های نفسانی و درونی، اتفاق نظر دارند.

در این مکاتب با هر گونه قاعدۀ آرمانی و برتر از حقوق موضوعه مخالفت شده و توانایی عقل انسان برای یافتن بهترین راه حل‌ها و همچنین عام بودن و دائمی بودن حقوق فطری زیر سؤال رفته است. «2»

مطابق دیدگاه این مکاتب، واقعیت‌هایی که قانون از آنها نشأت می‌گیرد و بر آنها مبتنی است یعنی مبانی قانون، واقعیت‌هایی هستند کاملًا محسوس و قابل تجربه و مشاهده که در متن زندگی اجتماعی انسان‌ها موجود می‌باشند. «3»

این واقعیت‌ها نه ثابت هستند و نه در میان جوامع بشری مشترک می‌باشند بلکه پیوسته در حال تغییر بوده و در طول زمان و عرض مکان تحوّل می‌پذیرند.

شرح مختصری دربارۀ مکاتب در ادامه می‌آید:

اوّل: مکتب تاریخی

اشاره

بنیانگذار مکتب تاریخی، ساوینی «4» (1861- 1779) حقوقدان مشهور آلمانی است.

ساوینی معتقد است که حقوق نه از طبیعت اشیا ناشی می‌شود و نه بر اساس عقل‌گرایی و تجزیه و تحلیل ایده‌آلیستی پدید می‌آید بلکه حقوق هر قومی مخصوص خود او است و این نظام حقوقی به مرور زمان همراه با رشد فرهنگ و تمدن آن قوم، رشد

______________________________
(1). برای آگاهی از اشکالات وارد شده بر مکتب حقوق فطری ر. ک: درآمدی بر حقوق اسلامی، ج 2، ص 109- 104.
(2). ر. ک: کلیّات حقوق، ص 60.
(3). النظریة العامة للقانون، ص 144.
(4). Savigny.