دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 60

ادوار فقه اسلامی

پیشگفتار:

هر علمی برای خود سلسله مقدّماتی دارد که عبارت است از: تعریف، موضوع، مسائل و غایت آن علم. بحث دیگری نیز دربارۀ هر علمی انجام می‌گیرد که عبارت است از تاریخ آن علم.

تاریخ هر علمی، آگاهی از پیدایش، رشد، تکامل و فراز و فرودهایی است که آن علم در طول زمان با آن مواجه بوده است.

مثلًا گاه از علم طب بحث می‌شود و تعریف، موضوع، ثمرات و نتایج آن، مورد بررسی قرار می‌گیرد و گاه ماورای این مسائل، از تاریخ این علم و مراحلی را که در مسیر رشد و تکامل خویش پشت سر گذارده و احیاناً گاه با دوران رکود یا عصر شتاب و جهش همراه بوده است، مورد توجّه قرار می‌گیرد، که آن را «تاریخ علم طب» یا «سیر تطوّر علم طب» می‌گویند.

علم فقه نیز از این قانون مستثنا نیست، از این رو دانشمندان علوم اسلامی در قرون اخیر به بحث از «سیر تطوّر فقه» یا «ادوار فقهی» پرداخته و آن را به گونه‌ای گویا مورد توجّه قرار داده‌اند.

به هر حال، دانستن دوران‌های مختلف فقه اسلامی، ما را از ریشه‌های عمیق این علم، تلاش توان‌فرسای فقها در مسیر رشد و بالندگی آن، علّت شتاب آن در برخی از عصرها و رکود آن در دوره‌های دیگر، تأثیر زمان و مکان و حوادث در فهم تازه فقیهان و … آگاه می‌سازد.

در این مقال دوره‌های فقهی فقه اهل بیت و فقه اهل سنّت را بررسی می‌کنیم.

نخست از فقه اهل بیت آغاز می‌کنیم و قبل از ورود، این نکته را یادآور می‌شویم که دوران تشریع و عصر نزول وحی که از بعثت رسول خدا صلی الله علیه و آله تا رحلت آن حضرت است، دوره‌ای مشترک میان همۀ مذاهب اسلامی است. این دوران را، دوران تشریع و تأسیس علوم اسلامی و از جمله «فقه» می‌نامیم.

مؤسّس این دوره، شخص رسول خدا صلی الله علیه و آله بود که با توجّه به وحی، کلیات و فروعات فقهی را برای مردم