دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 607

تلاش در جهت رسیدن به آنها چنین می‌نویسد:

هیچ‌گاه نباید این حقیقت را فراموش کرد که هدفِ اجتماع، انسان است یعنی جامعه به منظور تأمین سعادت انسان به وجود آمده است نه انسان برای سعادت جامعه و نباید از نظر دور داشت که فیلسوفان پیرو سقراط به این جهت که تنها به اجتماع، نظر داشتند بر خلاف هدف‌های عالی خود به آنجا رسیدند که بردگی را مشروع دانستند. «1»

3. انتقاد دیگری که بر مکتب تحققی اجتماعی وارد شده، نادیده گرفتن سهم دولت در تضمین اجرای قوانین و قواعد حقوقی است. واضح است که دولت با وسایلی که در اختیار دارد، قواعد حقوقی را الزام‌آور می‌کند و اگر بنا شود که الزام‌آور بودن این قواعد چنان که مکتب تحقّقی اجتماعی می‌پندارد، تنها ناشی از وجدان عمومی باشد. در موارد زیادی به دلیل عدم وجود ضمانت اجرای مادی، قواعد مزبور لازم الاجرا نخواهند شد. در حالی که دولت با استفاده از امکانات و قدرت‌هایی که در اختیار دارد همچون نیروهای انتظامی و مراجع قضایی و اجرای احکام دادگستری، این قواعد را به مرحله اجرا می‌گذارد. «2»

لازم به ذکر است که علاوه بر این انتقادات، ایرادهای دیگری نیز بر دیدگاههای پیروان این مکتب وارد است از جمله اینکه تقسیم دوره‌های زندگی بشر توسّط آگوست کنت به سه دوره مذهبی و فلسفی و علمی، گذشته از آن که ادعای محض می‌باشد، با شواهد انکارناپذیر تاریخی نیز مخالفت دارد. لذا ملاحظه می‌شود که در عصر حاضر که به ادعای کنت، عصر علمی است، اعتقادات مذهبی رواج و شکوفایی فراوانی یافته و آماری که توسّط کشورهای بزرگ صنعتی غرب منتشر می‌شود نشان دهندۀ گسترش روزافزون این اعتقادات در جوامع مختلف غربی می‌باشد.

در طول تاریخ نیز همواره اعتقادات مذهبی بخش عظیمی از فرهنگ جوامع را تشکیل می‌داده است.

2. مکتب تحقّقی حقوقی یا حقوق وضعی

اشاره

این مکتب را تحقّقی دولتی نیز نامیده‌اند. «3» البتّه باید توجّه داشت که این عنوان و نظایر آن، ناظر به مکتب واحدی نمی‌باشد بلکه اشاره به مکتب‌های متعدّدی دارد که گروه بزرگی از دانشمندان حقوق را با افکار و سلیقه‌های گوناگون در بر می‌گیرد.

________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 662

مهمترین وجه مشترک این حقوقدانان آن است که از دیدگاه آنان حقوق، مجموع قواعدی است که از طرف دولت، وضع شده و اجرای آن تضمین گردد. به اعتقاد این دانشمندان نظریه‌هایی که در باب مبنای حقوق ابراز شده، تنها از جهت تعیین قواعدی که قانونگذار را رهبری می‌کند، مفید است وگرنه از نظر حقوقدان، آنچه اهمیّت دارد قواعد حقوق موضوعه

______________________________
(1). نظریّه عمومی حقوق، اثر روبیه، ص 160 به نقل از کلیّات حقوق، ص 89- 88.
(2). ر. ک: مقدّمۀ علم حقوق، ص 15، چاپ نهم، 1367.
(3). ر. ک: فلسفۀ حقوق، ج 1، ص 380.