دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 61

بیان می‌کرد و مسلمانان نیز بر اساس ظرفیتهای خویش از آن بهره می‌گرفتند. «1»

در این دوران، قرآن کریم به طور کامل به مردم ابلاغ و دستور گردآوری و تدوین آن انجام شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله سنّت خویش را نیز به مردم تعلیم داد؛ این سنّت به طور کامل توسّط علی علیه السلام به امامان اهل بیت علیهم السلام منتقل گردید.

همۀ مذاهب اسلامی، نخستین دورۀ فقهی خویش را به دورۀ آن حضرت می‌رسانند. از این رو، ما دوره‌های مختلف فقهی را، پس از دورۀ آن حضرت و شروع فرقه‌ها و مذاهب مختلف اسلامی پی می‌گیریم و نخست از دوره‌های فقه امامیّه آغاز می‌کنیم.

دوره‌های فقهی فقهای اهل بیت علیهم السلام

ویژگی‌های فقه اهل بیت علیهم السلام:

اشاره

فقه شیعه که همان فقه اهل بیت علیهم السلام است، از دامان رسالت برخاست و به دست اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله رشد و نموّ یافت.

مذهب فقهی فقهای اهل بیت علیهم السلام، در طول تاریخ پرفرازونشیب خود، با تحوّلات گوناگونی روبه‌رو بوده است؛ به ویژه در عصر امامان اهل بیت علیهم السلام گاه با توجّه به سخت‌گیریهای حاکمان، دچار کندی می‌شد و گاه در فرصتهای به دست آمده و فراهم شدن شرایط زمانی- به سبب درگیری حاکمان و زمامداران و فترت انتقال قدرت و تغییر حکومتها- شتاب فزاینده‌ای می‌گرفت. در دوره‌های بعد از امامان اهل بیت علیهم السلام نیز، فقه شیعه با حوادث گوناگونی مواجه بوده است که گاه سبب رکود علم فقه و گاه موجب شتاب و جهش و نوآوری آن می‌گردید.

در مجموع، فقه شیعه تا عصر حاضر- به سبب انفتاح باب اجتهاد- حرکت صعودی و رشد آن بسیار چشمگیر بوده است.

پیش از بررسی دوره‌های فقهی شیعه امامیّه، بیان چند ویژگی عمده از فقه اهل بیت علیهم السلام ضروری است:

1. عمل به فقه اهل بیت علیهم السلام مجزی است

به یقین عمل به فقه اهل بیت علیهم السلام مجزی و سبب نجات مکلّفان خواهد بود که روشن‌ترین دلیل آن، حدیث متواتر و معروف ثقلین است. «2» محتوای این

______________________________
(1). اصحاب نیز با توجّه به ظرفیتها و استعداد فراگیری، بهره‌مندی آنان از محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله مختلف بود. مسروق (از تابعین) می‌گوید: من با اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله همنشین شدم و آنان را همچون آبگیرهای گوناگون یافتم که برخی، به قدری آب در آن اندک است که فقط می‌تواند یک یا دو نفر را سیراب کند و برخی می‌تواند ده نفر و برخی صد نفر را سیراب کند. ولی بعضی از صحابه همچون آبگیرهای بزرگ هستند که اگر همۀ مردم به نزدشان آیند، سیراب می‌شوند. (طبقات الکبری، ابن سعد، ج 2، ص 343)
(2). این حدیث با تعبیرات مختلف در کتب شیعه و سنّی آمده است؛ از کتب شیعه ر. ک: کافی، ج 1، ص 294؛ وسائل الشیعة، ج 18، ص 19؛ بصائر الدّرجات، ص 433؛ ارشاد مفید، ج 1، ص 233؛ امالی طوسی، ص 162؛ احتجاج طبرسی، ج 1، ص 146 و بحار الأنوار، ج 23، ص 147- 106. از منابع اهل سنّت نیز می‌توان به این کتابها اشاره کرد: صحیح مسلم، ج 4، ص 1873؛ سنن ترمذی، ج 5، ص 328؛ مسند احمد، ج 3، ص 59؛ سنن بیهقی، ج 10، ص 114؛ مستدرک الصحیحین، ج 3، ص 110 و کنز العمّال، ج 14، ص 435. برای اطلاع بیشتر ر. ک: پیام قرآن، ج 9، ص 71- 62.