دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 63

با توجّه به عدم انفکاک فقه اهل بیت از سنّت نبوی و ریشه‌دار بودن آن، غنای این فقه مشهود است؛ به ویژه که فقهای اهل بیت، هرگز احساس خلاء قانونی نمی‌کنند و خود را بی‌نیاز از قیاس و استحسان و مانند آن می‌دانند.

3. انفتاح باب اجتهاد و رشد و بالندگی

هر چند فقه شیعه در گذر تاریخ از فراز و فرودهایی برخوردار بود، ولی فقهای امامیّه باب اجتهاد را نبستند و راه فهم تازه و اجتهاد در نصوص کتاب و سنّت را برای اهلش بازگذاشتند و همین نکته سبب شد که فقه اهل بیت رشد کند و همراه با تحوّلات زمانه، برای نیازهای مسلمین پاسخی در خور داشته باشد. فقه به تمام زوایای زندگی مردم نفوذ کرده و اقشار و صنف‌های مختلف جامعه توانسته‌اند پاسخ پرسشهای فقهی خویش را از فقیهان اهل بیت بشنوند. (ر. ک: بحث انفتاح باب اجتهاد)

4. حریّت و آزادگی

فقهای اهل بیت علیهم السلام هرگز فقه خویش را در خدمت حاکمان ستمکار و دنیاپرست قرار ندادند و فقه اهل بیت را در مسیر توجیه کردارهای ناشایست حاکمان ظالم و ضدّ مردمی به کار نگرفتند؛ همانگونه که امامان اهل بیت علیهم السلام نیز فقه و دانش خویش را در خدمت ظالمان قرار نداده بودند.

*** با بیان این نکته‌ها، به بررسی «ادوار فقه شیعه» پرداخته و دوران‌های فقه آنان در 9 دوران مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم. «1»

دورۀ اوّل: عصر حضور امامان اهل بیت علیهم السلام

اشاره

بدون تردید عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله عصر مشترک همۀ مسلمانان بوده که همگی احکام خویش را بدون واسطه از آن حضرت می‌گرفتند و آن حضرت تنها مرجع علمی مسلمانان به شمار می‌رفت.

پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله با توجّه به اقبال مردم به اسلام و گسترش کشور اسلامی و پدید آمدن حوادث تازه و مسائل جدید، لازم بود پرسشهای تازه پاسخ داده شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله این موضوع را با معرّفی اهل بیت در کنار قرآن کریم به عنوان مرجع علمی مسلمین پس از خود، جبران کرد.