دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 70

الحکمة، و زهدٍ فی الدنیا، و ورعٍ تامٍّ عن الشهوات؛ جعفر بن محمّد صادق، دارای علمی فراوان، و ادب کامل در حکمت، و بی‌رغبت در امر دنیا، و دارای نهایت ورع در برابر شهوات بود». «1»

بستانی در «دائرة المعارف» خویش دربارۀ امام جعفر صادق می‌نویسد: «جعفر صادق، یکی از پیشوایان دوازده‌گانه مذهب امامیّه است، او از بزرگان اهل بیت است و چون در گفتار صادق است، لقب صادق گرفته است؛ او دارای فضل عظیمی بود». «2»

دیگر امامان اهل بیت علیهم السلام

پس از امام صادق علیه السلام به سبب تثبیت حکومت بنی عبّاس، بار دیگر فشارها و تنگناها بر امامان اهل بیت علیهم السلام شروع شد و از این رو، مدرسۀ تعلیم و تدریس اهل بیت دچار مشکل گردید؛ ولی با این حال، امام کاظم و امام رضا علیهما السلام نیز در همان شرایط به ترویج فرهنگ اهل بیت و فقه آل محمّد صلی الله علیه و آله پرداختند.

سیّد بن طاووس می‌نویسد: «گروه زیادی از یاران و شیعیان خاص امام کاظم علیه السلام و رجال خاندان هاشمی در محضر آن حضرت گرد می‌آمدند و سخنان و پاسخهای آن حضرت به پرسشهای حاضران را، یادداشت می‌کردند و هر حکمی را که در مورد هر حادثه‌ای صادر می‌کرد، ثبت و ضبط می‌نمودند». «3»

ابن حجر هیتمی، دانشمند و محدّث معروف اهل سنّت می‌نویسد: «موسی کاظم وارث علوم و دانش‌های پدر و دارای فضل و کمال او بود. وی در پرتو عفو و گذشت و بردباری فوق العاده‌ای که (در برخورد با نادانان) از خود نشان می‌داد، لقب کاظم گرفت. در زمان او کسی در معارف الهی و دانش و بخشش به پایه او نمی‌رسید». «4»

پس از امام کاظم علیه السلام فرزندش امام رضا علیه السلام نیز از فرصت به دست آمده در پایان خلافت هارون و عصر مأمون استفاده کرد و تلاش‌های علمی و فقهی پیشوایان گذشته را ادامه داد. امام علیه السلام افزون بر استحکام بخشیدن به عقاید اهل بیت و شرکت در مناظرات مهم و اثبات حقانیّت اسلام، نقش ارزنده‌ای در ساماندهی و تهذیب احادیث ایفا کرد.

دربارۀ مقام او، ذهبی می‌نویسد: «علی الرضا، دارای منزلت بزرگ و شایسته خلافت بود. وی از نظر دانش، دین و بزرگی، در پایه‌ای بلند قرار داشت». «5»

همچنین- مطابق نقل اعیان الشیعة- حاکم نیشابوری در تاریخ خود درباره آن حضرت نوشته است: «در سنّ بیست و چند سالگی در مسجد رسول خدا می‌نشست و برای مردم فتوا می‌داد». «6»

کتاب فقه الرضا نیز به آن حضرت منسوب است. «7»

______________________________
(1). ملل و نحل شهرستانی، ج 1، ص 133.
(2). دائرة المعارف بستانی، ج 6، ص 478. شبیه همین تعبیرات، در دائرة المعارف فرید وجدی (ج 3، ص 109) نیز آمده است.
(3). انوار البهیّه، شیخ عبّاس قمی، ص 170.
(4). الصواعق المحرقه، ص 203.
(5). سیر اعلام النبلاء، ج 9، ص 387.
(6). اعیان الشیعة، ج 1، ص 101.
________________________________________

شیرازی، ناصر مکارم، در یک جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، اول، 1427 ه ق دائرة المعارف فقه مقارن؛ ص: 103

(7). همان مدرک، ص 102.