دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 80

برخی از آنان عبارتند از:

1. قاضی ابن برّاج طرابلسی (م 481)؛ مؤلّف کتاب مهذّب. «1»

2. أبو علی طوسی، فرزند شیخ طوسی (م حدود 515). «2»

3. فضل بن حسن بن فضل طبرسی (م 548) نویسندۀ تفسیر ارزشمند مجمع البیان. وی آرای فقهی خویش را ذیل آیات الاحکام در همان کتاب تفسیر خود آورده است. «3»

4. أبو جعفر محمّد بن علی طوسی معروف به «ابن حمزه» (م حدود 550) کتاب فقهی او الوسیلة الی نیل الفضیلة نام دارد. «4»

5. قطب الدین راوندی (م 573) مؤلّف کتاب فقه القرآن. «5»

6. أبو المکارم حمزة بن علی بن أبو المحاسن، معروف به «ابن زهره» (م 585) کتاب معروف او در فقه و اصول، غنیة النزوع نام دارد. «6»

ویژگی‌های این دوره:

1. رکود علمی در فقه و تقلید از آثار شیخ طوسی. بر همین اساس و به تبع شیخ طوسی در این دوره به علم اصول توجّه ویژه‌ای شد و از عنصر عقل در استدلالات، بهره بیشتری گرفته شد و ابن زهره، بخشی از کتاب غنیه را به علم اصول اختصاص داد.

وی در عرصه‌های مختلف به طور روشن بر عقل اعتماد کرد. همچنین سدید الدّین حمصی (م 588) نیز کتابی به نام المصادر فی اصول الفقه نوشت.

2. توجّه به فقه القرآن. قطب الدین راوندی (م 573) در همین زمینه کتابی با نام فقه القرآن نوشت و شیخ طبرسی نیز در تفسیر مجمع البیان به این مسأله توجّه خاصّی کرد. «7»

دورۀ پنجم: عصر تجدید حیات فقهی اهل بیت علیهم السلام

اشاره

پس از آنکه سالها افکار شیخ طوسی بر فقه شیعه سایه افکنده بود و به سبب نفوذ فوق العادۀ علمی شیخ، کسی با وی مخالفت نمی‌کرد، در اواخر قرن ششم راه نقد افکار وی گشوده شد و نشاط فقاهت و اجتهاد بار دیگر به جمع فقها بازگشت. این حرکت تا قرن یازدهم (عصر سیطرۀ اخباریون) ادامه یافت.

______________________________
(1). ر. ک: امل الآمل، ج 2، ص 149؛ روضات الجنّات، ج 4، ص 206- 202؛ اعیان الشیعة، ج 8، ص 18.
(2). ر. ک: امل الآمل، ج 2، ص 76؛ اعیان الشیعة، ج 5، ص 246- 244.
(3). ر. ک: امل الآمل، ج 2، ص 217- 216؛ روضات الجنّات، ج 5، ص 365- 357؛ اعیان الشیعة، ج 8، ص 400- 398؛ مقدّمۀ تفسیر مجمع البیان.
(4). ر. ک: روضات الجنّات، ج 6، ص 274- 262؛ اعیان الشیعة، ج 2، ص 264- 263.
(5). ر. ک: امل الآمل، ج 2، ص 127- 125؛ روضات الجنّات، ج 4، ص 9- 5؛ اعیان الشیعة، ج 7، ص 241- 239.
(6). ر. ک: امل الآمل، ج 2، ص 106- 105؛ روضات الجنّات، ج 2، ص 377- 374؛ اعیان الشیعة، ج 6، ص 250- 249.
(7). موسوعة طبقات الفقهاء، مقدّمۀ جزء دوم، ص 303- 302 (با اندکی تصرّف و تلخیص).