دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 82

جمعی از فقهای دورۀ پنجم:

این دوره شاهد وجود فقهای برجسته و ارزشمندی در تاریخ فقاهت امامیّه است که به فقه رشد و بالندگی خاصی بخشیدند. افزون بر ابن ادریس و محقّق حلّی که از آنها نام برده شد برخی دیگر از فقهای برجسته این دوره عبارتند از:

1. احمد بن موسی بن جعفر بن طاووس، (م 673).

وی در زمینۀ فقه، دورۀ شش جلدی بشری المحقّقین و دورۀ چهارجلدی الملاذ را تدوین کرد «1» ولی متأسّفانه امروز هیچ یک از این دو در اختیار ما نیست.

2. أبو منصور جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلّی معروف به علّامۀ حلّی (م 726).

هنگامی که در فقه امامیّه «علّامه» به طور مطلق گفته شود، مقصود علّامۀ حلّی است. «2» او بر شیوۀ استادش محقّق حلّی در فقه تأکید ورزید، ولی از خود نیز ابتکاراتی نشان داد. علّامۀ حلّی به فقه به ویژه معاملات، توسعه بخشید و بیش از گذشتگان به قواعد اصولی استناد جست. از کتاب‌های مهم او، منتهی المطلب، مختلف الشیعة، تذکرة الفقهاء و قواعد الاحکام است.

3. فخر المحقّقین محمّد بن حسن حلّی (م 771). وی فرزند علّامۀ حلّی و مؤلّف کتاب ایضاح الفوائد شرح کتاب قواعدِ پدر بزرگوارش علّامۀ حلّی است. «3»

4. محمّد بن مکّی عاملی، معروف به شهید اوّل (شهید در 786). او نیز از پیروان مکتب علّامۀ حلّی به شمار می‌رود؛ و خود نیز عالمی محقّق و متبحّر در فقه اسلامی بود.

کتاب معروف اللّمعة الدّمشقیة که متن کاملی از دوره فقه به شمار می‌رود، قرنهاست که با شرح شهید ثانی به نام الروضة البهیة فی شرح اللّمعة الدّمشقیة کتاب درسی حوزه‌های علمیّۀ امامیّه است. برخی دیگر از کتاب‌های معروف فقهی وی الذکری، الدروس فی فقه الامامیة و البیان نام دارد. «4»

5. جمال الدین مقداد بن عبد اللّٰه سیوری حلّی، معروف به «فاضل مقداد» (م 826).

وی از فقهای بزرگ اهل بیت علیهم السلام و جامع معقول و منقول و محدّث و متکلّم بود. مهم‌ترین کتاب وی در فقه التنقیح الرائع نام دارد که شرح مختصر النافع محقّق حلّی است و کتاب کنز العرفان. «5»

6. احمد بن محمّد بن فهد حلّی، معروف به «ابن فهد حلّی» (م 841).

شیخ حرّ عاملی از وی با عنوان فاضل، دانشمند، موثّق، زاهد، عابد، پرهیزکار و دارای جلالت قدر یاد کرده است. مهمترین کتاب فقهی او المهذّب البارع نام

______________________________
(1). رجال ابن داود، شرح حال شماره 140.
(2). رجوع کنید به: روضات الجنّات، ج 2، ص 286- 269؛ اعیان الشیعة، ج 5، ص 408- 396.
(3). ر. ک: روضات الجنّات، ج 6، ص 339- 330؛ اعیان الشیعة، ج 9، ص 159.
(4). ر. ک: امل الآمل، ج 1، ص 183- 181؛ روضات الجنّات، ج 7، ص 21- 3؛ اعیان الشیعة، ج 10، ص 64- 59.
(5). ر. ک: ریاض العلماء، ج 5، ص 216؛ اعیان الشیعة، ج 10، ص 134.