دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 90

مستقلّات عقلی به اثبات رسانید و روشن ساخت که آن گونه روایات در واقع اشاره به احکام ظنّی عقل از راههایی چون: قیاس و استحسان و … دارد. وگرنه در احکام قطعی عقل که هیچ فطرت درستی در حجیّت آن شک ندارد، حکم عقل حجّت است، مانند «قبح عقاب بلا بیان» و یا «اشتغال یقینی نیاز به فراغ و برائت یقینی دارد» و نظیر آن و در روایات معصومین بر حجیّت عقل تأکید شده است.

3. اخباریها اجماع را در مسیر استنباط احکام حجّت نمی‌دانستند و معتقد بودند اجماع در میان عالمان اهل سنّت، دلیل شمرده می‌شود، نه در اعتقاد عالمان امامیّه. محقّق بهبهانی روشن ساخت که «اجماع» میان ما و عالمان اهل سنّت اشتراک لفظی دارد وگرنه اجماعی که ما معتقد به حجیّت آن هستیم، تفاوت جوهری با اجماعی که اهل سنّت بدان معتقدند، دارد.

اهل سنّت اجماع را فی نفسه حجت می‌دانند، ولی فقهای اهل بیت علیهم السلام معتقدند که اجماع طریقی است برای تحصیل قول و نظر معصوم علیه السلام. شرایط تحصیل نظر معصوم به وسیلۀ اجماع در علم اصول توضیح داده شده است.

4. اخباریها معتقد بودند که همۀ احادیث وارده از معصومان در کتب معروف و معتبر مانند کتب اربعه قطعی است و نیازی به علم رجال، برای بررسی اسناد آنها نداریم. محقّق بهبهانی این مبنا را نیز رد کرد و در رسالۀ اجتهاد و اخبار نیاز به علم رجال را اثبات کرد. افزون بر این، وی با ابتکاراتی در علم اصول، فصل تازه‌ای را نیز در این علم گشود و سبب رشد و بالندگی آن گردید. «1»

شاگردان محقّق بهبهانی:

علّامه وحید بهبهانی افزون بر پاسخ گویی و نقد مبانی اخباریون، شاگردان ارزشمند و بزرگی را تحویل جامعه اسلامی داد که پس از رحلت ایشان در سال 1206، خطّ فکری استاد را با مهارت تمام ادامه دادند که مهم‌ترین آنان عبارتند از:

1. ملّا مهدی نراقی (م 1209) نویسندۀ کتاب معتمد الشیعة فی احکام الشریعة. «2»

2. سیّد محمّد مهدی بحر العلوم (م 1212) مؤلّف کتاب الفوائد الرّجالیة. «3»

3. شیخ أبو علی حائری (م 1216) مؤلّف کتاب منتهی المقال. «4»

4. شیخ جعفر کاشف الغطا (م 1227) مؤلّف کتاب کشف الغطا. «5»

5. میرزا أبو القاسم قمی (م 1231) مؤلّف کتاب

______________________________
(1). ر. ک: روضات الجنّات، ج 2، ص 98- 94؛ اعیان الشیعة، ج 9، ص 182؛ طبقات اعلام الشیعة، ج 1، ص 174- 171.
(2). ر. ک: روضات الجنّات، ج 7، ص 203- 200؛ اعیان الشیعة، ج 10، ص 143.
(3). ر. ک: روضات الجنّات، ج 7، ص 209- 203؛ اعیان الشیعة، ج 10، ص 160- 158.
(4). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 9، ص 124؛ الکنی و الالقاب، ج 1، ص 124؛ منتهی المقال، ج 1، مقدّمۀ تحقیق مؤسّسۀ آل البیت علیهم السلام.
(5). ر. ک: روضات الجنّات، ج 2، ص 206- 200؛ طبقات اعلام الشیعة، ج 1، ص 252- 248؛ اعیان الشیعة، ج 4، ص 106- 99؛ الکنی و الالقاب، ج 3، ص 104- 101.