دائرة المعارف فقه مقارن صفحه 92

بهبهانی، زمینه ظهور حرکت جدید علمی به همراه ابداع اسلوبی جدید و روشهای تازه در فقه و اصول پدید آمد.

پیشوای این حرکت بدیع در فقه و اصول، شیخ مرتضی انصاری (م 1281) بود. «1» وی شاگرد فقیهان گرانقدری چون سیّد محمّد بن سیّد علی (معروف به سیّد مجاهد) (م 1243) نویسندۀ کتاب المناهل فی الفقه «2» و شریف العلمای مازندرانی (م 1245) «3» و ملّا احمد نراقی (م 1245) و شیخ علی بن شیخ جعفر کاشف الغطا (م 1254) و شیخ محمّد حسن نجفی (صاحب جواهر) (م 1266) بود.

پس از ارتحال صاحب جواهر، مرجعیّت عامۀ شیعه به شیخ مرتضی انصاری منتقل شد که به مدّت 15 سال زعامت حوزه‌های علمیّه و مرجعیت شیعه را عهده‌دار بود.

شیخ انصاری در کتاب اصولی معروف خویش به نام الفرائد که به رسائل مشهور است و بیش از یک قرن است که از کتابهای درسی حوزه‌های علمیّه شیعی است، ابداعات اصولی فراوانی را عرضه نمود.

در فقه نیز کتاب ارزشمند المکاسب را نوشت که همچنان از کتابهای درسی حوزه‌های علمیّه است.

این کتاب از احکام کسبهای حرام، احکام مختلف خریدوفروش، احکام خیارات، شرط شرعی و غیر شرعی و احکام قبض و نقد و نسیه بحث می‌کند. و در آن شیوه‌های تازه و بدیعی را در استنباط احکام فقهی به کار گرفت.

*** شاگردان شیخ انصاری:

از مکتب شیخ انصاری نیز شاگردان توانمندی به جهان اسلام عرضه شد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1. سیّد حسین کوه کمری (م 1299). «4»

2. میرزا محمّد حسن شیرازی (م 1312).

وی از مشهورترین شاگردان شیخ انصاری بود که پس از رحلت شیخ، زعیم شیعه گردید و پس از مشکلاتی که در نجف پیش آمد، به سامرا رفت و حوزه علمیّه بزرگی را در آنجا تأسیس کرد. «5»

3. میرزا حبیب اللّٰه رشتی (م 1312). «6»

4. شیخ محمّد حسن آشتیانی (م 1319). «7»

5. شیخ محمّد رضا همدانی (م 1322)؛ نویسندۀ کتاب مصباح الفقیه. «8»

6. شیخ محمّد کاظم خراسانی (م 1329).

آخوند خراسانی پس از ورود به نجف، در درس‌های شیخ انصاری و پس از وی در درسهای میرزای شیرازی حاضر شد. وی از بزرگان علمای شیعه به شمار می‌آید که افزون بر استفاده از افکار

______________________________
(1). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 10، ص 119- 117.
(2). همان مدرک، ج 9، ص 443.
(3). همان مدرک، ج 7، ص 339- 338.
(4). همان مدرک، ج 6، ص 148- 146.
(5). همان مدرک، ج 5، ص 306- 304؛ نقباء البشر، ج 1، ص 441- 436.
(6). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 4، ص 559؛ نقباء البشر، ج 1، ص 360- 357.
(7). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 5، ص 38- 37؛ نقباء البشر، ج 1، ص 390- 389.
(8). ر. ک: اعیان الشیعة، ج 7، ص 23- 19.