منابع فقه شیعه جلد 31 صفحه 132

باب 37 حکم مدبِّر و امّ ولد جنایتکار

اشاره

309- 47549- (1) ابوبصیر گوید: «از امام باقر علیه السلام دربارۀ بردۀ مدبِّری که مردی را عمداً کشته است، پرسیدم.

ابوبصیر گوید: حضرت فرمود: او در برابر مرد کشته می‌شود. ابوبصیر گوید: پرسیدم: اگر به خطا او را بکشد؟ حضرت فرمود: او را به اولیای مقتول تحویل می‌دهند و بردۀ آنان خواهد بود. اگر خواستند، او را می‌فروشند و اگر خواستند، او را به بردگی می‌گیرند و حقّ ندارند که او را بکشند. ابوبصیر گوید:

حضرت فرمود: ای ابا محمد! بردۀ مدبِّری، مملوک است.»

310- 47550- (2) بردۀ مدبِّری اگر از روی خطا مردی را بکشد به طور کامل به اولیای مقتول تحویل داده می‌شود. پس از آن، اگر آن کس که او را مدبِّری ساخته بمیرد، خودش برای پرداخت قیمتش تلاش می‌کند.»

311- 47551- (3) جمیل بن درّاج گوید: «به امام صادق علیه السلام گفتم: بردۀ مدبِّری است که مردی را از روی خطا کشته است. چه کسی ضامن او خواهد بود؟ حضرت فرمود: مولای او از طرف او مصالحه می‌کند و اگر مولایش نپذیرد، برده به اولیای مقتول تحویل داده می‌شود که برای آنان کار کند تا آن کس که او را مدبِّری ساخته، بمیرد. پس از آن، آزاد می‌شود و سلطه‌ای بر او نخواهد بود.»

در کافی آمده است: «و در روایت دیگری است که: و برای پرداخت بهای خویش، تلاش می‌کند.»

312- 47552- (4) امام صادق علیه السلام دربارۀ بردۀ مدبِّری که مردی را از روی خطا کشته است، فرمود: «اگر اربابش بخواهد، می‌تواند که دیه به اولیای مقتول بپردازد وگرنه برده را به آنان تحویل می‌دهند تا برای‌شان کار کند و چون مولای او یعنی کسی که او را آزاد کرده است بمیرد، او آزاد می‌شود و در روایت یونس است که چیزی بر او نیست.»

محمد بن حسن [شیخ طوسی رحمه الله] در کتاب استبصار گوید: «این روایات این گونه مطلق آمده است که هر زمان اربابی که برده‌اش را تدبیر کرده است بمیرد، این بردۀ مدبِّری آزاد می‌شود. ولی شایسته است که بگوییم هر زمان که ارباب مدبِّری بمیرد، سزاوار است که برده برای پرداخت دیۀ مقتول تلاش کند تا خون مرد مسلمان هدر نرود و آنچه در روایت یونس آمده که چیزی بر او نیست، به این معنی حمل می‌شود که فعلا چیزی بر او نیست؛ گرچه بر او واجب است که برای پرداخت دیه در زمان آینده تلاش کند.»