مجمع المسائل - جلد سوم‌ صفحه 72

است یا مال حضرت امام زمان ارواحنا له الفداء است که هر کس احیاء کند مالک آن شود و بر فرضی که حریم آن قریه باشد غرس اشجار نمودن و از نهر مشترک آنها را آبیاری نمودن بدون رضایت اهالی جایز است یا خیر و بر فرضی که جایز نباشد آیا باقی اهل قریه حق‌ّ اجبار برای بریدن آن درختها دارند یا نه و اگر غارس درختها راضی به بریدن درختها نشود و قطع نکند آیا دیگران حق دارند قطع کنند و اصل چوبهای آن درختها را به صاحبان آنها تحویل دهند یا نه؟

ج‌

‌- هر مقدار از زمینهای اطراف قریه که برای علف احشام و خاکبرداری و سایر احتیاجات عرفا مورد حاجت اهالی قریه باشد حریم قریه است و احیاء مقداری از آن بقصد تملّک موقوف به اذن همه صاحبان حریم است و اگر زمین موات حریم قریه یا حریم ملک شخصی نباشد و کسی آن را احیاء کند مالک می‌شود و لکن تصرف در آبی که ملک دیگران است بدون اذن مالکین آن جایز نیست و هم چنین اگر غرس اشجار در حریم مانع استفاده اهل قریه از زمین اشجار باشد مالک زمین آنها نمی‌شود و صاحبان حریم می‌توانند غارس را بر رفع مانع مجبور نمایند و اگر غرس اشجار مانع استفاده منظوره نباشد غرس اشجار اشکال ندارد و لکن زمین را مالک نمی‌شود.

س‌

‌- چند برادر، مدت پنجاه سال قبل بعنوان مراتع و چراگاه دام، در منطقه‌ای زندگی می‌کردند و مدت بیست سال است که بعضی از آن برادران اختیارا آن منطقه را رها کرده و داخل دهات سکونت کردند و بعض دیگر از همان برادران در همان منطقه مانده و با زحمت زیاد و حتی تحمل خسارت، آن منطقه را رها نکردند و قسمتی را که زمین موات بود زیر کشت قرار داده‌اند و برادرانی که بیست سال قبل رفته بودند فعلا برگشته‌اند و ادعای حق می‌کنند آیا حق دارند یا نه؟

ج‌

‌- در فرض سؤال، بمجرّد چراندن دام، در اراضی موات، کسی مالک آن نمی‌شود ولی اگر کسی اراضی موات را که بدون مانع بوده و حریم ملک دیگران نبوده زیر کشت برده و بقصد تملّک احیاء نموده، مالک می‌شود و آنها که قبلا در چراگاه شرکت داشته‌اند حق ادعای زمین احیاء شده را ندارند.

س‌

‌- اگر یک نفر کشاورز، در اراضی موات، چاه بزند و آب در بیاورد و غیر از آن