درسنامه درآمدی بر فقه مقارن صفحه 46

یادآوری:

علاوه بر تقسیماتی که گفتیم، تقسیمات دیگری مانند تقسیم حکم شرعی به «تکلیفی» و «وضعی» و تقسیم آن به «واقعی» و «اهری» در میان مذاهب اسلامی مطرح گردیده و مورد بررسی و مناقشه قرار گرفته است؛ چنان که هر یک از اقسام حکم تکلیفی و حکم وضعی و ... نیز به اقسام مختلف تقسیم شده و مورد بحث قرار گرفته است. (1)

3. معنای «سنت» و فرق آن با «مستحب» و «مندوب»

امامیه؛ سنّت به عملی گفته می‌شود که انجامش مطلوب شارع است و ثواب دارد ولی بر ترک آن نهی‌ای نیامده و تفاوتی با مستحب و مندوب ندارد. در اصطلاح دیگر، در فقه امامیه، برخی از واجبات مانند غسل جنابت و دو رکعت اول نماز، که مستقیماً توسط خداوند تشریع شده، فریضه نامیده می‌شوند و برخی از واجبات که مستقیماً توسط خداوند تشریع نشده، مانند رکعت سه و چهار برخی از نمازهای یومیه سنّت نام دارد.

حنبلیه؛ سنت، مندوب و مستحب، الفاظ مترادف‌اند و به کارهایی گفته می‌شود که انجامش ثواب است ولی ترکش عقوبت ندارد و سنت، به مؤکد و غیر مؤکد تقسیم می‌شود.

حنفیه؛ سنت گاهی مؤکد است و گاهی غیر مؤکد. سنت مؤکد به آن واجبی گفته می‌شود که اهمیت آن کمتر از فرض است و فرض به عملی گفته می‌شود که در مقابل فرض اعتقادی و علمی است. عقوبتِ ترکِ واجب، محروم شدن از شفاعت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است و اما سنت غیر مؤکد، همان مستحب و مندوب است و ترک آن عقاب ندارد.

شافعیه؛ سنت، مندوب، مستحب و تطوع الفاظ مترادف‌اند و به عملی گفته می‌شود که مطلوب و انجامش ثواب است، ولی ترک آن عقاب ندارد. سنت تقسیم می‌شود به سنت عینی و کفایی؛ مثلًا گفتن «بسم‌اللَّه ...» سر سفره جمعی توسط یک نفر، سنّتِ کفایی است