جامع شتات جلد 4 صفحه 70

منافع این ملک یا باغ را به چه مصرف [ باید ] رساند؟.

جواب:

جواب: بدان که مشهور میان علما این است که هر گاه کسی وقف بر مصلحتی کرده باشد، ورسم آن مصلحت باطل وتلف شود، باید آن را صرف کرد در " وجوه بر " مثل فقرا ومسجد وپل وغیر آن. ودر مسالک گفته است که به منکری از برای این حکم بر نخورده ام به غیر محقق در نافع که تردد کرده است در این. و هم چنین از ابن فهد در مهذب ظاهر می شود مثل این، چون قول را نسبت به مشهور داده. و بعد از آن وجه تردد محقق را ذکر کرده است. بعد از آن گفته است که این نادر است یعنی اعتنائی به این اشکال وتردد محقق نیست. وبه هر حال، آنچه در نظر ارجح واقوی است قول مشهور است. وآنچه از برای مشهور ذکر کرده اند این است که " وقف از ملک واقف بیرون رفته وعود نمی کند به او، ومصلحت عامه در ضمن مصلحت خاصه موجود است. وبه انتفا جز، کل منتفی نمی شود "... واین سخن هر چند خالی از اشکال نیست، نهایت، تتبع اخبار وصیت وحج وغیره وملاحظه نظایر کافی است در اثبات این. خصوصا با شهرت کذائی. ودر بعض جواب مسائل وصایا تحقیق این مطلب را مستوفی کرده ام. و چون یکی از جمله تنبیهات بر این مطلب شاهد حال واقف است پس می توانیم گفت که آنچه اقرب است به مقصود واقف از وجوه بر آن را مقدم دارد. مثل آن که وقف مسجد را در مسجد، ووقف حمام را در حمام، وهکذا... صرف کند. ولکن مشهور تعمیم داده اند. ودر مسالک تفصیلی داده است وآن این است که مصلحت مذکوره یا از جمله اموری است که غالبا منقرض می شود یا غالبا مستمر می ماند یا مشکوک فیه است. مثال اول: اینکه وقف کند مالی را بر درخت انگور یا درخت انجیر. مثال دوم: اینکه وقف بر چشمه آب مخصوصی که غالبا بر حال خود است، واتفاق افتد که آب آن بالمره فرو رود. مثال سوم: اینکه وقف کند بر مسجدی یا مدرسه [ ای ] که در قریه کوچکی واقع باشد. پس در صورت اولی حکم منقطع الاخر خواهد داشت. یا این، بعض افراد منقطع الاخر است. پس رجوع می کند به مال واقف یا وارث او. با همان خلافی که در محل خود مذکور است. ودر صورت ثانیه حکم همان است که مشهور علما گفته اند. ودر صورت ثالثه اشکال