جامع شتات جلد 6 صفحه 108

1- و در نسخه: دکان صغیر.- گویا کسی این مسئله را در جامع الشتات خوانده، و در آخرین سطرهای جواب، در کنار «نهر صغیر»، «طریق صغیر» لفظ «دکان صغیر» را دیده، آمده در متن سؤال نیز لفظ «صغیر» را نوشته است. و نسخه بردار آن را از کنار سطر به درون سطر منتقل کرده و سپس متوجه شده و خط کوچکی به روی آن زده، همان طور که اشتباهات خودش را نیز با همان خط کوچک مشخص می کند. و اگر سؤال کننده لفظ صغیر را آورده بود باید می گفت: «دکان صغیر لا یَقبل القسمۀ» والاّ لفظ «صغیر» لغو می شود. و بحث مصنف(ره) در سطرهای آخر جواب، یک مبحث مستقل است برای تکمیل ابعاد مسئلۀ شفعه. در واقع همۀ ابعاد و اقوال مختلف دربارۀ شفعه را بررسی کرده حتی آن مشترکاتی را که قابل قسمت نیستند. و جالب این که طرف مقابل نیز از نو مسئله را از میرزا(ره) پرسیده که مسئله شماره 3، است، و در آن سخنی از صغیر یا کبیر بودن دکان، به میان نیامده با این که اگر «دکان صغیر و غیر قابل قسمت» بود، به نفع او بود.

و الحال یرید الکبار من الوراث و قیّم الصغار الاخذ بالشّفع، متمسکین بانّ مورّثهم کان جاهلاً بثبوت حقّ الشفع له، او بفوریّته. فهل لهم ذلک؟

الجواب:

الجواب: نعم لهم ذلک اذا جهل المستحقّ بالحق او بفوریّته (و کذلک وارثه) ان اَخّر الادّعاء و ثبت الجهل فی نفس الامر، [اذ] اعترف به(1) المشتری.

و اما لو وقع التداعی فیه: فالقول قول مدعیه ان لم یدّع خلاف الظاهر. باَن یکون ظاهر حاله الصدق، لعدم فطانته و معرفته بالاحکام. فیعتضد باصالۀ عدم العلم.

و هذا المقام یختلف باختلاف صورۀ الدّعوی، و لا دخل له باصل مسئلۀ معذوریّۀ الجاهل.

و تحقیق المسئلۀ یتوف علی ذکر مقدمات: الاولی: انّ اصحابنا اختلفوا فی انّ الاخذ بالشفع علی الفور؟ او التراخی؟ و الاشهر الاظهر المدّعی علیه من الشیخ الاجماع(2)، هو الاول. و عن السّید و ابن الجنید و ابی الصلاّح و ابن ادریس، الثانی. و ادّعی علیه فی الانتصار الاجماع(3). لنا: انّ حقّ الشفع علی خلاف الاصل، و القدر المتّفق علیه هو ذلک، فلنقتصر علیه. و لانّ تاخیره یوجب الضّرر علی المشتری غالباً اذا بنی فیه او غرس او نحو ذلک.

و ما دفعه به المرتضی(ره) من انّه یعرضه علی الشفیع فامّا یاخذه او یعرض عنه، فلا ینفع اذ مع عدم وجوب اختیار احد الامرین علی الشفیع فقد لا یختار احدهما و یماطل او یختفی عنه تراخیاً. و علی فرض تسلیم احد الامرین علیه ایضاً، لا یستلزم ترکهما