جامع شتات جلد 6 صفحه 174

1- لغت: السّنح من الطریق: وسطه.

2- بل یجب الاستیذان.

3- تنزّل(ره) من الحکم الی الفتوی، ثمّ الی الرجحان.

4- و هذا اعجب من التمسک بالقول المذکور المزبور. و اعجب منه اطلاق کلامه(ره) حیث لم یقیّد البناء فوق المسجد بالبناء الغیر المسکون، لئلاّ یجنب فیه البانی و یترک الجماع. لیت شعری مَن هو مِن الاصحاب قال بهذا الوجه و جوّز البناء علی سطح المسجد، و هو لا یجوّز البناء علی سطح دار نفسه للغیر، فکیف یجوّزها لبیت الله؟!! و ایّ حاکم یأذن بها؟! و لو سُلّم، فهذا اعتراف منه(ره) بلزوم اذن الحاکم. علی انّ ما نحن فیه من «الحبیس» و المسجد من الموقوفات، و سبک المصنف(ره) هنا قیاس بداهۀ.

5- و هذا اوّل الکلام و مصادرۀ بالمطلوب.

6- و ما عن الله، فهو عن الامام(علیه السلام)، فرقبۀ الطریق ملک للامام. و ما من حبیس الا یبقی رقبته فی ملک الحابس. کما قدّمناه.

7- کونه محبوساً متیقّن وقطعیّ، و جواز تعویضه مشکوک، فعلی مدّعی الجواز ان یأتی بالدلیل. فعدم الجواز لیس باوّل الکلام. و هذا من الواضحات التی تعلّمناه منه و من امثاله قدّس سرهم.

و یویّد ما ذکرنا فی الجملۀ؛ مفهوم «الطریق المقربۀ» فی حسنۀ ابن ابی عمیر عن ابراهیم بن ابی زیاد الکرخی «عن الصادق(علیه السلام) قال: ثَلَاثُ مَلْعُونَاتٍ مَلْعُونٌ مَنْ فَعَلَهُنَّ الْمُتَغَوِّطُ فِی ظِلِّ النُّزَّالِ وَ الْمَانِعُ الْمَاءَ الْمُنْتَابَ وَ السَّادُّ الطَّرِیقَ الْمَقْرَبَهَ»(1). هذا کلّه و لکنّ الاحوط الاجتناب. والله العالم بالثواب.

2- سؤال:

2- سؤال: هرگاه کسی زمین موات را که قنات او بالمرّه خراب شده باشد و مدت های مدید مهجور و متروک بوده، آباد کند. و قنات را حفر کند و پاک کند. و آب او را جاری کند. و زرع کند. آیا ملک مال او می شود یا نه؟-؟

جواب:

جواب: اظهر این است که هرگاه مالکی داشته است و اعراض او بالمرّه از ملکیت او معلوم نشده، جایز نیست احیاء آن بدون اذن او، و مزرعه بر ملک مالک اول باقی است. و اجرۀ المثل ایّام تصرف او [را] با اصل مزرعه، باید به صاحب اول ردّ کند.

و هرگاه مالکِ معروف نداشته است، جایز است از برای او احیاء و مال او می شود.

و تحقیق این مسئله محتاج است به بسطی که مجال او نیست. و ما مجملی در این مقام