جامع شتات جلد 6 صفحه 213

1- ایضاج الفوائد، ج 2 ص 232 و 233 ط کوشانپور.

2- در نسخه: مخالف.

اولویّتی نداشته، صاحبی هم از برای آن معروف نبوده، هر کس اولاً آن را احیاء کرده و باغ و زرع کرده، مالک می شود و دیگری مزاحم نمی تواند شد. و اگر سخنی در میان باشد و گفتگوئی باشد، باید به مرافعۀ شرعیّه حاضر شوند تا احقاق حق بشود.

و دور نیست که بگوئیم که آن قنات موات نیز بر استحقاق حریم خود باقی است، چون ملکیت امام بر آن ثابت است. و به سبب احیای فوق الارض مالک قنات تحت الارض، نمی شود(1).

غایت امر این است که از باب نزاع مابین مالک ارض و مالک ذی الحریم، بشود یعنی محیی که در معنی نایب امام است. و اظهر در نظر حقیر در این جا نیز، تقدیم مالک ذی الحریم است. و این مطلب را در جای دیگر بسط داده ام. والله العالم.

16- سؤال:

16- سؤال: هرگاه زید قنات مخروبۀ مجهولۀ المالک را از اهالی شرع، یا از مأذون از قِبَل اهالی شرع، ابتیاع نموده و تصرّف نموده، و مبالغ کلیّۀ اِخراجات کشیده. و قدری از رشتۀ قنات را عمرو زرع نموده و مَجری را پر نموده و ضرر کلّی به قنات مزبور رسانیده (قبل از تصرّف یا بعد از تصرف) با عدم ادعای ملکیت و قصد حیازت. آیا در صورت مذکوره، عمرو مرقوم را می رسد که مانع تنقیه شود تا آن که زرع خود را حصاد(2)

نماید، یا نه؟-؟ و بر فرض ثبوت اضرار (قبل از تصرف یا بعد از تصرف) باید از عهده بر آید یا نه؟-؟

و چنان چه عمرو مزبور مستاجر باشد، و آب و اراضی غیر به عنوان استیجار در تصرف وی باشد، و حال ادعا کند که من به قصد ملکیت از جانب موجر، تصرف نموده