جامع شتات جلد 8 صفحه 112

1- معین؛ کمک، یاری کننده.

2- یعنی در تعزیه و غیر تعزیه.

3- صحاح اللغۀ.

4- مفرغ.

5- چغانه- به چند چیز دیگر از جمله «زُخمه» نیز چغانه می گویند.

6- در نسخه: ایّاک و الصنج.

7- من لا یحضره الفقیه، ج 4 ص 42 ط دار الاضواء.

که دفّ را استثنا کرده اند در عروسی ها، مشروط کرده اند که دفّ خالی از صنج باشد.

60- سؤال:

60- سؤال: آیا شرط است در سماع بیّنه در حضور مدعی علیه در مجلس؟ یا نه بل که جایز است حاکم را که بیّنه را بشنود در حال غیبت مدعی علیه هر چند حاضر در بلد باشد و حضور او متعذّر نباشد-؟ و هرگاه بیّنه[ای] اقامۀ شهادت کرده باشند در نزد حاکم بدون حضور مدعی علیه، می تواند مدعی علیه که بگوید ثانیاً در حضور من اقامۀ شهادت کنند یا نه؟-؟

جواب:

جواب: ظاهر این است که شرط نیست در سماع بیّنه، حضور مدعی علیه. به دلیل اصل، [و] عمومات اخبار که دلالت دارند بر استخراج حقوق به بیّنات و غیر آن. و حاکم که فقیه عادل است مصدَّق است در قول، چون او مرجع است در اصل حکم، پس چگونه در این، مصدَّق نباشد. و از کلام علما هم بر نخورده ام که کسی شرط کرده باشد این معنی را، بل که تصریح به عدم اشتراط، موجود است. چنان که علامه در قواعد در باب «حکم بر غایب» فرموده است «یُقضی علی من غاب عن مجلس القضا مطلقا و ان کان حاضراً (علی رأی)، او مسافراً دون المسافۀ. و قیل یعتبر فی الحاضر تعذّر حضوره. و لا یشترط فی سماع البیّنۀ حضوره و ان کان فی البلد» (1).

بلی: هرگاه حاکم بیّنه را شنید و بعد از آن مدعی علیه حاضر شد (خواه حاکم حکم کرده باشد بر او یا نه) آن غائب در حجت خود باقی است (2). به این معنی که هرگاه دعوی جرح شاهد کند، یا غلط و غفلت او را ادعا کند، حاکم متوجه سخن او می شود، هرگاه تمام باشد قبول می کند. و اگر تمام نشد، همان حکمی که کرده است ممضیا است.

61- سؤال:

61- سؤال: هرگاه زید اثبات حق خود نماید و مدعی علیه امتناع کند از دادن با