جامع شتات جلد 8 صفحه 136

1- یعنی موجب ظنّ.

جواب:

جواب: از این حیثیت فرقی نیست [و] ید ظالم (1) و فاسق مثل ید مؤمن و صالح است، که هرگاه مستقل باشد و منفرد باشد، حکم به مالکیت او می شود.

و این که شنیده اید که ید قوی و ضعیف فرقی دارند، در جائی است که تعارض یدین باشد؛ مثل راکب فرس و قابض لجام، که ید راکب اقوی است. بخلاف راکبین مترادفین. و در آن جا هم هرگاه تعارضی نباشد، حکم به تسویه می شود، هر چند یکی ضعیف تر از دیگری باشد (2). پس مثلاً هرگاه [راکب] (3) فرس بگوید که اسب بالتمام از من است و سائق فرس بگوید از من است. در این جا قول ید قویّه مقدم است با یمین.

اما هرگاه ببینیم سواری را که لجام او در دست دیگری است و هر دو فوت شوند و دعوائی نباشد، حکم به تساوی می شود. پس ید خواه قوی و خواه ضعیف، از «اسباب وضعیّه»ی ملک است مادامی که تعارض و تنازعی نباشد. و لکن در صورت نزاع چون هر یک ادعای تمامی می کنند و بیّنه نیست، رجوع به مرجح می شود. و قوت و ضعف، اعتبار می شود.

و الحاصل: ید اَمارۀ ملک جمیع ماتحتها است. پس هرگاه دو ید بر شیئ باشند، هر دو محکوم اند به مالکیت فی الجمله، و اِعمال اَمارتین بلا منازع، مقتضی تسویه است و فرقی مابین قوی و ضعیف نیست. همین که پای نزاع در میان آید و قول دو مسلم متعارض و متناقض شود، چاره[ای] نیست به جز ترجیح به مرجح خارجی؛ مثل تساوی یدین در قوت و ضعف در آن جا. و مفروض این است که در مورد سؤال ید منحصر است به همان ید ظالم.

و از این جا است که حکم می کنیم به حلّیت مال سارق و ظالم مادامی که علم به حرمت نباشد. هر چند نظر به اَمارات، ید سارق و ظالم اضعف است از ید مؤمن.