جامع شتات جلد 8 صفحه 164

1- یعنی باز به همین روال.

2- «طغرا نوشته»: نوشتۀ طغرائی= مکتوب طغرائی. طغرا: واژۀ ترکی مرکب از سه لفظ: «طُغ» به معنی وصله، وصل کردن، اتصال دادن. شکسته بندی- به انواع و اقسام وصل و پیوند گفته می شود از آن قبیل است دوباره سازی ظروف چینی شکسته، به وسیلۀ چسب و غیره. و «را» پسوند وصفی است که نوع و گونه را معنی می دهد. طغرا یعنی «نوع اتصالی». این پسوند گاهی فقط به صورت «ر» و بدون الف می آید مانند «گِدر سو» به معنی آب روان. خط طغرائی به نوعی نوشته می گفتند که الفاظ به طور درهم و برهم (تنیده بر هم) اما با هنرمندی ویژه و دارای نظام هنری خاص باشد امروز هم در خوشنویسی رواج دارد. مهر طغرائی: مهری که نام و لقب صاحب آن با هنرمندی به طور تنیده برهم نوشته می شد. حجّت طغرائی: سندهای مکتوب اگر با خط طغرائی نوشته می شد، بر اهمیت آن دلالت می کرد به ویژه اگر با مهر طغرائی ممهور می گشت.

هرگاه یکی از این شریکین شرکت را انکار نماید و شریک اثبات نماید (1). بعد اجلاس کنند و این شریک اصفهانی قریب صد نوشته به خط و مهر آن شریک طهرانی، ابراز نماید. و معادل ده دوازده نفر از عدول و ثقات تجار تصدیق نمایند که این نوشته ها خط تو که شریک طهرانی باشی هست. باز شریک طهرانی انکار نماید که این ها خط و مهر من نیست. آیا انکار او مسموع است یا نه؟-؟ و در این محل شرع رجوع به عرف (که جماعت تجار و غیره باشد) می نماید یا نه؟-؟ و تصدیق تجار که مظنّۀ کذب از ایشان نمی رود، مناط (2) اعتبار هست یا نه؟-؟ و مصداق «لا عبرۀ بالقرطاس» در این ماده، صادق است یا نه؟-؟

و هرگاه حاکم به شهادت همین تجار که شهادت علمی داده باشند که شریک اصفهانی مبلغ پنج هزار تومان تنخواه برای شریک طهرانی فرستاده است، بفرماید: چنان که شریک طهرانی برائت ذمّۀ خود را حاصل نماید، خوب. و الاّ این مبلغ را باید بدهد. و حاکم چنین حکم نموده باشد، چه صورت دارد؟

جواب:

جواب: اظهر جواز حکم حاکم است به علم خود مطلقا و بایّ طریق کان. و دلیلی بر اختصاص بعض طرق دون بعض، نیست. بلی اشکال در فرق مابین علم اجمالی و تفصیلی هست که در مسئلۀ دویّم متعرض آن می شویم، ان شاء الله تعالی.

و مراد از حکم حاکم معلوم است که مجتهد عادل جامع شرائط حکم و فتوی است. و باید دانست که کلام در این مسئله در دو مقام است، بل که در سه مقام: اول: این است که آیا حاکم هرگاه مکتوبی به خط خود ببیند که حکمی کرده است و یقین کند خط او