جامع شتات جلد 8 صفحه 184

1- وسائل، کتاب الشهادات، ج 27 ص 292 ح 2.

2- در نسخه: است.

3- در نسخه: است.

نیست. و از این جا می توان فهمید راه سخن صدق را در استحلاف. و بیان آن و تحقیق حق درآن، محتاج است به ذکر مسائل تعارض بیّنات، خصوصاً مسئلۀ ترجیح بیّنۀ داخل و خارج. و کلام در آن طولانی است. و در محل خود بیان کرده ام.

و اما ادلّۀ شیخ حسین را نمی دانم کدام شیخ حسین است و در کجا است. و الحمدلله من کتاب و اسباب هم کم دارم. و تحقیق هر یک از مطالب و ذکر ادلّه، محتاج است به بسطی که این جا گنجایش آن را ندارد.

و اما سؤال از این که: سبب اختلاف صاحب یک کتاب در فتوی، چه چیز است؟ عزیز من اگر فی الجمله ربطی به فقه و طریق فقها داری، این چه سؤال است. و اگر خبر نداری پس چرا این قدر آزار ما می کنی در ذکر عبارات و استفهام معانی آن ها؟. همان اصل مسئله را استفتا کن و یک کلمۀ «لا» یا «نعم»، جواب بشنو. من چگونه تمام اختلافات فقها را در کیفیت استدلال و راه اختلاف اَفهام به سبب اختلاف ادلّه، و اختلاف افهام در معنی هر یک از آن ها، و ترجیح معارضات آن ها (که همۀ آن ها منوط به «ظنّ» است و ظنّ مکرّر متبدّل می شود گاهی به «شکّ» و گاهی به «وهم» و گاهی به «یقین») در این جا از برای شما بیان کنم. یا باید مجتهد بود و چارۀ درد خود کرد، یا مقلد و بار گران خود را به دوش دیگری گذاشت. و اما در خصوص مسائل قضائیه غالباً تقلید هم میسّر نیست.

خدا گواه است که حالی ندارم، و امراض و آلام روحانیه و جسمانیه، و واردات حوائج مخلوقین لا یعدّ و لا یحصی است. و شما را که فراغ هست، چرا به من رحم نمی کنید و سعی می کنید در زیادتی تعبم.

و اما سؤال هشتم: پس این است که در اهل استفاضه عدالت شرط نیست. و اگر عادل باشند پس آن داخل شهادت است، دیگر چه ضرور از شیاع و استفاضه.