جامع شتات جلد 9 صفحه 111

1- در نسخه: نیاید.

2- دلیل مهر المثل: وسائل، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، ب 30 ح 1.

نیست که آن سنگ را کی انداخته و به او خورده. و وارث او هم منحصر است به صغیری. حکم آن چه چیز است؟

جواب:

جواب: ظاهر این است که در این صورت، دیۀ او بر بیت المال مسلمین است. و تحقیق این مطلب موقوف است به بیان چند مقدمه: اول این که: در صورت جهل [به] قاتل، هرگاه ولیّ کبیر باشد و دعوی کند که یکی از این جماعت خاصه (یعنی این دو نفر، یا این ده نفر، یا این صد نفر مثلاً) مقتول را کشته و لکن نمی دانم کدام کشته است، و می خواهم آن ها را قسم بدهم. در آن خلاف است که آیا دعوی او مسموعه است یا نیست؟-؟ اظهر این است که می شنوند سخن او را و قسم می دهند آن ها را، به جهت آن که لازم می آید ضرر بر ولیّ اگر واقعاً یکی از آن ها قاتل باشد و حق او از میان برود. و ضرری بر منکرین در قسم راست خوردن، لازم نمی آید. و عموم ادلّه [ای] که [دلالت دارند که] استخراج حقوق به چند چیز می شود یکی یمین است علی الاطلاق، شامل ما نحن فیه است. و همچنین اظهر سماع آن است در دعوی غصب و اتلاف و سرقت و اخذ ضالّه، به همین جهت که گفتیم.

و علامه در قواعد اشکال کرده است در مثل قرض و بیع و غیر آن از معاملات، از راه این که نسیان از تقصیر خود ناشی شده که ضبط نکرده است. و بعد از آن ترجیح سماع در آن ها نیز داده. و فخر المحققین نیز متابعت کرده به جهت عموم «رفع عن امّتی الخطأ و النسیان»، و به جهت آن که بسیار وقت است که نسیان ناشی می شود از امور غیر مقدور. بلی اگر قائل شویم که دعوی ظنیه را با تهمت نمی شنویم نباید شنید. و اظهر در آن نیز سماع است.

و هرگاه مدعی شاهدی بیاورد که شهادت بدهد به مضمون دعوی او، یعنی بگوید که یکی از این جماعت قاتل است (مثلاً) اظهر این است که آن را نیز می شنوند. و فائدۀ آن