جامع شتات جلد 9 صفحه 121

1- و در نسخه: اولا لبظ.

قول به آن.

37- سؤال:

37- سؤال: هرگاه کسی خود را به دیگری بزند، و آن شخص بیفتد و بمیرد. حکم آن چه چیز است؟ و هرگاه آن که خود را می زند بمیرد. حکم آن چه چیز است؟

جواب:

جواب: هرگاه عمداً خود را به او می زند و قصد قتل او را ندارد، و غالب هم این است که چنین صدمه[ای] کشنده نیست، این داخل شبه عمد است. و باید آن که صدمه می زند، دیۀ او را از مال خود بدهد. و هرگاه صدمه زن، بمیرد پس اگر آن دیگری در محلّ مباحی ایستاده (مثل ملک خود، یا راه واسعی) خون او هدر است، و بر کسی دیه لازم نیست. و اگر در جائی ایستاده باشد که جایز نباشد ایستادن (و از آن جمله راه تنگی که از برای مسلمین است و وسعتی نباشد از برای آن صدمه زن، که از آن جا برود) پس بعضی گفته اند که دیۀ آن بر آن شخص است که ایستاده است. چون مرتکب امری شده که سبب قتل او شده بر سبیل عدوان. و مباشر در این جا ضعیف است.

و این از قبیل آن است که کسی در راه تنگی نشسته باشد، و دیگری بیاید و پای او به آن برخورد و بیفتد و هلاک شود، که دیۀ آن به عاقلۀ آن شخص نشسته است.

و این سخن خوب است در وقتی که آن صدمه زن، بیفتد و بی اختیار باشد. اما هرگاه با قصد و اختیار باشد، پس ظاهر این است که بر آن شخص ایستاده چیزی نباشد. چون مباشر اقوی است از سبب.

و بدان که: در این تشبیه که ذکر شد، اشکال هست. زیرا که ظاهر فتاوی علما این است که در «اسباب»، دیه بر عاقله نمی باشد. بل که مختص مباشر است. مگر این که بگوئیم که [این] کلام در «تسبیب [محض](1)»

است مثل کندن چاه. و در این جا تسبیب به عنوان «مباشرت» است؛ مثل این که کسی را سه روز در خانه حبس کند تا بمیرد.

38- سؤال:

38- سؤال: هرگاه سواری اسب بدواند، و طفلی در میا[ن] راه پیدا شود، و آن سوار