جامع شتات جلد 9 صفحه 122

1- در نسخه: محقق.

نتواند اسب را بگرداند، و عنان از دست راکب گرفته خود را به آن طفل بزند و هلاک شود. حکم آن چیست؟

جواب:

جواب: فقها در تصادم راکبین ذکر کرده اند دو وجه در صورتی اسب ها عنان را از دست سوار بگیرند؛ یکی آن که: حکم همان تصادم دو سواری است که به اختیار خود باشند و هر دو سوار بمیرند. یا سوارها هر دو با اسب ها بمیرند. و همچنین هرگاه دو شخص آزاد که رو به رو بدوند و به یکدیگر بخورند و بمیرند؛ که حکم آن این است که ورثۀ هر یک، نصف دیه از ورثۀ دیگری می گیرد، و هر یک، نصف قیمت [اسب را از دیگری](1) می گیرد. به سبب آن که موت هر یک از آن ها به دو سبب حاصل شده که یکی فعل خود است و یکی فعل دیگری. و آن چه در برابر فعل خود است ساقط است.

و بنای ایشان در این وجه، بر این است که؛ چون اصل سوار شدن، فعل اختیاری است. و این سوار شدن کمتر از کندن چاه نیست. و همچنان که آن سبب است در قتل، این هم سبب است. و از این جهت است که راکب ضامن آن چیزی است که [تلف کند] آن را دابّه. چنان که تصریح کرده اند که آن چه را اسب تلف کند سوار ضامن است.

و وجه دیگر این است که: ضامن نیستند. چون سوار بی اختیار است. و [این از قبیل آفات آسمانی](2)

است.

و این دو وجه در ما نحن فیه جاری است. و اظهر وجه دوم است. و این از بابت آن است که کسی را باد از پشت بام بیندازد بر سر کسی و هلاک شود که در این جا حکم کرده اند به عدم ضمان. و اما آن چه ذکر کرده اند از وجه سببیت و تشبیه آن به حفر بئر، پس آن بر فرض تسلیم، در وقتی است که بر سبیل عدوان باشد، مثل این که اسب غیر