جامع شتات جلد 9 صفحه 124

1- در نسخه: گمان.

نصف است، چون دیۀ موضحۀ سر پنج شتر است. و بدان که مراد از شتر «صد یکِ»(1)

دیۀ مرد است. و به همان حساب از سایر تقدیرات دیات، ملاحظه می شود. پس در عوض هر شتر صد درهم و [یا] ده دینار ملاحظه می شود. و چون درهم ظاهراً اقل تقدیر آن است (که اختیار آن به دست جانی است در صورت بنای بر دیۀ شرعیه، و آن به حساب مثقال صرافی هر صد درهم پنجاه و دو مثقال و نیم نقرۀ سکه دار است) به همین می تواند اکتفا کند.

و اما زخم سیمّ: پس در آن اشکال است از جهت آن که ممکن است که از قبیل عضوی باشد که در آن استخوان نباشد، مانند شکم و ذکر. که در آن ارش و حکومت ثابت است.

و ممکن است از قبیل عضو استخوان دار باشد و ملاحظۀ رسیدن استخوان یا نرسیدن آن را از جانب عرض بکنیم. و در این جا از جانب عرض به استخوان نرسیده، و آن را «متلاحمه» می گویند و دیۀ متلاحمه در سر، سه شتر است. و چون دیۀ ران نصف دیۀ سر است یک شتر و نصف می شود. و آن را نیز از درهم به همان حساب می تواند داد.

و بدان که: آن چه مذکور شد، موافق فتاوی مشهور علماء است که در مسئلۀ شجاج و جراح، گفته اند که هرگاه زخمی بر بدن برسد، آن عضو هرگاه دیۀ مقدری در شرع دارد، به ملاحظۀ دیۀ سر، دیۀ آن عضو را ملاحظه می کنند. چنان که دانستی که دیه موضحۀ سر پنج شتر است پس دیۀ موضحۀ یک دست یا پا، دو شتر و نصف است. و علی هذا القیاس. و لکن فقهاء در مسائل دیات اعضاء، قبل از ذکر مسئلۀ شجاج سر و بدن، بر خلاف این، فتوی داده اند؛ چنان که مشهور است که هرگاه استخوان عضوی بشکند خمس