جامع شتات جلد 9 صفحه 131

1- تکرار: یعنی سالم شود.

2- در نسخه: یا.- توضیح: صد اشرفی دیۀ شکستگی است، و ارش دیۀ معیوب ماندن.

3- شرح لمعه: لو جبر علی صحه فمائه دینار و علی غیر صحه مائه و زیاده حکومه. ج 10 ص 208.

4- دربارۀ دیۀ بینی، بحث مشروحی در مسئلۀ شماره 79 و 80 خواهد آمد.

5- این سؤال و جواب، تکرار مسئلۀ شماره 21 است.

عَلَی الْمُحْسِنینَ مِنْ سَبیل»(1). و کلینی به سند صحیح از غیاث بن ابراهیم روایت کرده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) أَدِّبِ الْیَتِیمَ مِمَّا تُؤَدِّبُ مِنْهُ وَلَدَکَ وَ اضْرِبْهُ مِمَّا تَضْرِبُ مِنْهُ وَلَدَک»(2). و ظاهر این روایت جواز است مطلقا هرگاه محض احسان باشد و ضرری در آن نباشد.

و به هر حال؛ اصل تأدیب احسان است و حکمت در مشروعیت آن، اصلاح حال طفل و بنده است. و این مقتضی آن است که به قدری که غرض حاصل شود، تواند زد، و حدّی معیّن از برای آن نباشد. بلی چون در تعزیرات کاملین، تجاوز [به] مقدار حدّ(3) را تجویز نکرده اند، در این جا هم به طریق اولی نباید تجاوز کرد.

بل که ظاهر این است که ترک آن مرجوح باشد. بل که گاه است که ترک آن حرام باشد در وقتی که لازم آید وقوع در محرمات و مفاسد و [ضایع](4) شدن آن ها. چنان که آخوند ملا احمد اردبیلی(ره) نیز اشاره به آن کرده. پس آن چه در اخبارِ «عفو العبد»، [عفو] از عبد وارد شد[ه]، محمول خواهد بود بر تقصیری که در خدمت مولی کرده باشد. و غرض مولی همان اصلاح امر خود باشد.

و ظاهر این است که باید در تادیب عبد و صبی، تشفّی نفس و اطفاء غضب هم نباشد. و لیکن مقدار آن منوط است به مقدار حاجت در حصول غرض، و آن مختلف می شود به اختلاف اطفا[ل] و اغراض. و آن چه را که ولی مصلحت داند به عمل می آورد.

و بنابر ولایت شرعیّه، پس باید ملای مکتبی، منصوب از جانب ولی شرعی یا