جامع شتات جلد 9 صفحه 139

1- فقیه، ج 4 ص 52 ح 9 ط دار الاضواء.

2- به دنبال حدیث بالا، در فقیه آمده است: «وَ أُذِنَ فِی أَدَبِ الْمَمْلُوکِ مِنْ ثَلَاثَهٍ إِلَی خَمْسَهٍ وَ مَنْ ضَرَبَ مَمْلُوکَهُ حَدّاً لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِ لَمْ یَکُنْ لَهُ کَفَّارَهٌ إِلَّا عِتْقُهُ».

3- خلاصۀ این مسئله به صورت فتوائی، در مسئلۀ شماره 72 خواهد آمد.

48- سؤال:

48- سؤال: علمای امامیه و فقهای کرام اثنا عشریه چه می فرمایند در باب آن که زید، و عمرو، و بکر، نشانه[ای] نصب نموده و تفنگ های خود را پر نموده و نشسته بودند که نشانه را بزنند. در این بین بکر می رود (به عقب و پشت سر زید و عمرو که تفنگ می انداخته اند) که تفنگ خود را دهنه بریزد(1). و در آن وقت عمرو تفنگ خود را خالی می نماید. و بکر صدای تفنگ را می شنود و عالم بوده است که تفنگ دیگر پر است و صاحبش اراده دارد که خالی نماید. لکن به خاطر بکر می رسد که زید تفنگ خود را خالی نموده و عمرو خالی ننموده است. و با وجود آن که به چشم خود می دیده که زید تفنگ را به سمتِ نشانه، کشیده و فتیلۀ روشن را سوار نموده(2)، به سرعت از پیش تفنگ مزبور بدون اطلاع زید، مقارن رسیدن فتیله به باروت، عبور می نماید که تفنگ خود را پیش از عمرو خالی نماید. و در آن وقت نظر به این که زید عنان اختیار از دست رفته بود، چاره نتوانسته بود که کرده باشد، و تیر تفنگ به بکر مزبور خورده، و بعد از دو سه یوم وفات یافته.

آیا در این صورت، خون بکر هدر است (نظر به این که می دانسته که تفنگ زید و عمرو هر دو پر است و ارادۀ خالی نمودن دارند، و صدای تفنگ را که شنید تحقیق ننمود که کدامیک اند، و به محض مظنّۀ خود عمل نمود، با وجود این که دید که زید در پشت تفنگ نشسته و تفنگ را به سمت نشانه، کشیده و فتیلۀ روشن را سوار نموده. و خیال نموده که زید فعل عبثی مرتکب است، و به این جهت اعتنا نکرد)-؟ یا آن که هدر نیست؟ و در صورتی که هدر نباشد؛ هرگاه زید اقرار نماید به امر مزبور، دیه با او می باشد؟ یا با دیگری؟ و هرگاه اقرار ننماید و به تواتر و شیاع ثابت باشد که زید قاتل است به حدّی که