جامع شتات جلد 9 صفحه 146

1- اتفاقاً وجه فرمایش شهید(ره) خیلی روشن است. زیرا این کودک کشته شده، خارج از دو صورت نیست؛ یا رامی تحذیر را به طور کامل به عمل نیاورده و حامل آن را نشنیده، و یا حامل شنیده و به آن اعتنا نکرده است. و چون مفروض این است که رامی تحذیر را به طور کامل به عمل آورده است، پس می ماند حامل، و حامل نیز ممکن است بی اعتنائی کرده و در این بی اعتنائی هیچ عذری نداشته پس در این احتمال، ضامن می شود. و ممکن است عذری داشته (از قبیل تحذیر رامی دیگر از جانب دیگر، یا حضور حیوان درنده ای در جانب دیگر، و امثال این ها) در این احتمال، ضامن نمی شود. مراد شهید(ره) این است که باید وضعیت حامل از نو بررسی شود که مقصر بوده یا نه.

2- ضمان حامل، ناشی از این استلزام نیست، بل از عنوان «معلوم بالاجمال»، ناشی می شود. علم هست که کودک کشته شده، و علم اجمالی هست که یکی از آن دو نفر ضامن هستند. و چون رامی بالفرض خارج می شود، می ماند حامل که یا قاصر است یا مقصر، در صورت قصور ضامن نیست و در صورت تقصیر ضامن است. پس محتمل الطرفین است.

در آن کرده؛ از اسبابی که تقصیر مقتول را نموده شود (که این امور هم به منزلۀ «تحذیر رامی» باشد با «تمکن مرمیّ از حذر»، و تقصیر از حذر با تمکن، موجب این می شود که خود سبب قتل خود باشد، و رامی فارغ باشد)، پس این چنین نیست. زیرا که عاقل بالغ تا او را ممکن باشد در صدد رفع اذیت از خود، در می آید. و ظاهر این است که غافل شده و تقصیری ندارد. و مسئله داخل قتل خطا می شود. چون ظاهر حال این است که رامی یا تحذیر کرده و او را حذر ممکن نشده، یا چون فرصت از دست رفته بود مجال تحذیر هم از برای خود نمی دانسته(1).

و هرگاه بنابه «قتل خطا» شد(2)،

دیۀ مقتول بر عاقلۀ رامی است.

و اما سؤال از این که عاقله کیست؟ و احکام آن و طریق تقسیم آن؛ پس طول بسیار دارد. و این ها را مفصلاً در جواب مسائل که قبل از این مدوّن شده، نوشته ام. به آن جا رجوع کنند(3).

49- سؤال:

49- سؤال: دو طفل در بیابان برّه و بزغاله می چرانیدند. در این بین شخص بالغ عاقلی را شوخی به خیال آمده، و سوار اسبی شده و به جانب اطفال حمله نموده. یکی از آن ها از ترس این که مبادا اسب آسیبی به او برساند، چوبدستی خود را حرکت داده و به اسب