جامع شتات جلد 9 صفحه 152

باشد یا به بعض آن. پس دیۀ قطع بعض آن را باید به حساب اصل آن گرفت؛ پس مساحت می کنند اصل حشفه را و آن موضع قطع را، و به آن نسبت دیه می گیرند. چنان که در سایر مواضعی که دیۀ آن دیۀ کامله است. پس هرگاه عشر حشفه قطع شده است، عشر دیه کامله است. و اگر نصف است، نصف. و هکذا(1).

50- سؤال:

50- سؤال: هرگاه دو نفر کشتی بگیرند، و هر دو بر زمین بخورند، و یکی از آن ها دستش بشکند و به همان سبب فوت شود، آیا دیۀ او متوجه کی می شود؟

جواب:

جواب: ظاهر این است که نصف دیۀ آن که مرد[ه] بر دیگری است که با او کشتی گرفته از مال خودش(2). و این از باب «شبه عمد» است. چون هر دو با هم سبب فوت او شده اند. و در عرف و عادت نسبت قتل را به هر دو می توان داد. پس هر یک نصف «سبب قتل» شده اند. و محتمل است که هدر باشد. چون هر یک از آن ها سبب اند و در «ضمان به جهت سبب» عدوان شرط است. و مفروض این است که در این جا عدوانی نیست. و این احتمال ضعیف است، به جهت این که این سخن در «تسبیب محض» است؛ مثل کندن چاه در زمین غیر بدون اذن، که از باب اتفاق کسی در آن بیفتد و بمیرد، که در این جا در عرف و عادت، نسبت قتل به کسی داده نمی شود. و این از باب «تسبیب محض» [نیست] بل که به آن وقوع فعلی نسبت به مقتول، مقصود هست هر چند قصد قتل نباشد.

و همچنین: ظاهر این است که این از آن باب نیست که کسی به پشت بام برود و باد او را بر سر کسی بیندازد و [آن کس] بمیرد. چون اختیار از دست او بیرون است. و در این جا چنان نیست. بل که هر یک ساعی اند که دیگری را بیندازد.

51- سؤال:

51- سؤال: زید عمرو و بکر را می برد که در شب محافظت اموال او را بکنند. و آن