جامع شتات جلد 9 صفحه 17

وانگهی؛ در همان دیۀ جراحات نیز معیار دیگر هست، بل معیار دقیق تر و کامل تر از معیار «مساحت صورت» و آن نظر پزشک جراح عادل است. کاملاً روشن است که آن مبتکر سنّیِ این معیارِ «عبد فرضی»، تحت تأثیر شرایط اجتماعی زمان خود، آن را بنا نهاده است.

دلیل دیگر: اگر فردی که زخمی شده، پیر و فرتوت باشد به حدی که در بازار برده فروشان او را به چیزی نخرند و هیچ قیمتی نداشته باشد نه در قبل از جراحت و نه بعد از جراحت، تا بتوان آن نسبت ریاضی را در باره اش اِعمال کرد. در این صورت چه باید کرد؟

البته این بحث به عنوان یک مسئلۀ فقهی، و نیز شرح و بیان «برده داری و اسلام» نیازمند مجال گسترده ای است که از حوصلۀ چند برگ، و از موضوع بحث ما خارج است. و به همین خلاصه بسنده می شود.

اجرای حدود در عصر غیبت

محقق قمی(ره) درباره «اجرای حدود در عصر غیبت» نظری دارد، چون شرح آن در پی نویس ها جای نمی گرفت، به صورت یک مقالۀ بس مختصر، در این مقدمه، می آورم:

در جواب مسئلۀ شماره 3 می گوید: «و چون حقیر در اجراء حدود در زمان غیبت امام علیه السلام، توقف دارم، ثمره در بیان این نیست». و این نظرش را در موارد متعدد بویژه در این مجلد تکرار کرده است.

جای مرحوم دشتیِ شفتیِ رشتی، خالی. که معروف به «حجۀ الاسلام» و معاصر میرزا(ره) و ساکن اصفهان بود و به دست خود اجرای حدود می کرد. این فتوی تقریباً از منفردات محقق قمی است.

اولاً: از همین جملۀ اخیر یعنی «ثمره در بیان این نیست» شروع کنیم؛ بنابر این معلوم نیست ائمۀ طاهرین علیهم السلام که خودشان بسط ید برای اجرای حدود نداشتند، و تصریح کرده بودند که تا آخر عمر امام یازدهم علیه السلام بسط ید نخواهند داشت، و