جامع شتات جلد 9 صفحه 170

1- محاسبه در پی نویس مسئلۀ شماره 58.

2- یعنی چه کسی.

3- در حاشیۀ نسخه با خط درشت نوشته شده «این سؤال مناسب کتاب میراث است». اما با توجه به قسامه با این جا نیز بی مناسبت نیست. و چون در کتاب میراث مسئلۀ صغیر به طور مکرر بیان شده، پس نیازی نبوده در آن جا بیاید.

دندان پیش، پانصد درهم شرعی است که دویست و شصت و دو مثقال و نیم، نقرۀ سکه دار است به مثقال صرافان. و ظاهراً فرقی نیست مابین این که دندان از ریشه بر آمده باشد، یا از دم گوشت شکسته باشد. و ظاهر این است که در دندان معیوب، ارش باشد و به مصالحه طی کنند در معیوب، اولی است.

و بدان که: حکم دیۀ اعضای زن با مرد مساوی است تا به ثلث دیۀ [کامله] برسد. پس اگر سؤال از دندان زن است و آن قدر دندان از او کنده شده که مساوی ثلث دیه یا بیشتر شود، بعد از آن دیۀ او نصف دیۀ مرد است. و اگر کمتر از مقدار ثلث [است] فرقی با مرد ندارد.

76- سؤال:

76- سؤال: شخصی مراد علی نام، امید علی نامی را خطئاً مقتول نموده. آیا در این صورت دیۀ مقتول مذکور، بر قاتل مذکور است یا بر عاقلۀ او؟-؟ و در صورتی که بر عاقلۀ او باشد، بر عاقلۀ پدر و مادری او هر دو، لازم است؟ یا بر عاقلۀ پدری؟

جواب:

جواب: دیۀ خطاء بر عاقلۀ قاتل است، نه بر خود او. و عاقلۀ قاتل مردانی اند که نسبت آن ها به قاتل از جانب پدر و مادر هر دو باشد، یا از جانب پدر تنها؛ مثل برادر، و عمو، و اولاد آن ها. و اظهر این است که جد پدری و پدر و پسر هم داخل باشد.

77- سؤال:

77- سؤال: حقیر پدری داشتم و مطالبات چند داشت در قریۀ کوچکی از قراء «سیلا خور علیا» از توابع بروجرد. و رفت به قریۀ مزبور از برای وصول مطالباتش. بعد از آن در صبح یومی او را در قریۀ مزبوره یافتند مرده و جای ضربی در سر او بوده. استدعی آن که حکم آن را بیان فرمایند.

جواب:

جواب: هر چند دربارۀ مقتول در قریۀ کوچکی، یا محلّۀ خاصی، یا خانۀ خاصی، ممکن است که لوث حاصل شود (یعنی ظنّ قوی از برای حاکم شرع) که موجب قسامه شود. یعنی مدعی و اتباع او پنجاه قسم بخورند، به تفصیلی که علما ذکر کرده اند. لکن