جامع شتات جلد 9 صفحه 171

ثبوت قسامه موقوف است بر این که مدعی به عنوان جزم بگوید که قاتل این شخص خاص است، یا این جماعت مخصوصه به مشارکت یکدیگر. اما اگر بگوید: می دانم اهل این قریه کشته اند اما نمی دانم کدام کشته اند، در این جا قسامه ثابت نیست.

بلی: این مدعی هرگاه جزم دارد که اهل قریه کشته اند و خواهد که هر یک را قسم بدهد، می تواند قسم داد. و در این جا قسم همان یکی است. پس هرگاه همه قسم خوردند، دعوی ساقط می شود. و هر کدام نکول کرد، مأخوذ می شود. بل که اظهر این است که «دعوی گمان» هم کند، می تواند اهل قریه (همه را) قسم داد. و چون این مطالب بدون مرافعه و حضور در خدمت کسی که اهل مرافعه باشد به انجام نمی آید، باید امر را موقوف داشت به مرافعه. و هرکس اهل مرافعه است می داند چه کند.

78- سؤال:

78- سؤال: زید نام به سنّ چهارده سال، بدون عداوت سابقه، در سر چند جوال خاشاک (که مال زید مزبور و اولیاء او نبوده) با عمرو گفتگو می نماید که خاشاک را چرا می بری. و زید مزبور به پشت بام رفته عمرو مزبور را به تیر تفنگ زده و مقتول ساخته. و حال ورّاث عمرو منحصر به ولد صغیری و والدۀ پیری می باشد. استدعی چنان است که کمیت و کیفیت دیه و اخذ آن و قسمت بین الورثه و سایر محتملات و منضّمات آن را بیان فرمایند.

جواب:

جواب: بعد از آن که مرافعه بشود و ثابت شود قتل عمداً و عدواناً، پس اگر قاتل نا بالغ است، دیۀ مقتول متوجه عاقلۀ قاتل می شود؛ یعنی خویشان پدری مثل برادران پدری و اولاد آن ها و اعمام و اولاد آن ها که ذکور باشند. و پدر هم داخل عاقله هست علی الاظهر. و دیۀ قتل خطا را در مدت سه سال می گیرند. و کیفیت تقسیم بر عاقله موکول است برای حاکم شرع یعنی مجتهد عادل.

و اما تقسیم دیه بر وراث؛ پس هرگاه آن ولد صغیر پسر است، شش یکِ دیه را، و الا