جامع شتات جلد 9 صفحه 172

سه یکِ دیه را، به مادر می دهند، و تتمّۀ مال از پسر کوچک است یا دختر.

و اما هرگاه قاتل بالغ باشد و ثابت شود که قتل عمداً و عدواناً بوده، در این جا قصاص لازم می شود. و هرگاه قاتل بگوید دیه نمی دهم قصاص بکنید، می تواند گفت. و هرگاه راضی به دیه دادن شود، ظاهر این است که صلاح صغیر در دیه است، مگر آن که مادر راضی نشود الا به قصاص. در این صورت می تواند حصّۀ صغیر را از دیه بدهد و قصاص کند.

و بلوغ قاتل؛ هر چند اظهر این است که به چهارده سال ثابت نمی شود، و لیکن هرگاه موی زیر(1)

در حوالی عورت او روئیده باشد، حکم به بلوغ می شود هر چند کمتر از چهارده سال هم باشد. و همچنین هرگاه ثابت شود احتلام او، یعنی بیرون آمدن منی از او در بیداری یا در خواب. و هرگاه بنابر دیه دادن شود، مقدار دیه به پول نقره پنج هزار و دویست و پنجاه مثقال نقره است به مثقال صراف.

این ها حکم نیست(2)،

گاه است که مطلب بی اصل باشد و مرافعه خواهد.

79- سؤال:

79- سؤال: دیۀ بینی، چه چیز است؟

جواب:

جواب: هرگاه از بیخ ببرند، دیۀ کاملۀ انسان است. که آن را اکثر علماء «روثه» می گویند. و در «کتاب ظریف» آن را «خیشوم» نامیده. و خلافی ظاهراً نیست، الا در صورت قطع بینی از بیخ، که بعضی از برای قصبه علاوه بر تمام دیه، به ارش و حکومت قائل شده اند، و خالی از قوّت نیست.

و خلاف در آن [است](3) که تمام بینی یک دفعه ببرند. و اما اگر اول نرمه را ببرند و بعد از آن قصبه را، گویا خلافی در لزوم ارش برای قصبه نباشد.