جامع شتات جلد 9 صفحه 175

1- مارن: نرم.

2- در نسخه: عفاف.

3- شاید برای َآسان شدن مطلب، و خروج آن از پیچیدگی، و نیز مشخص شدن منشأ اختلاف، شرح زیر مفید باشد: می دانیم که هر عضوی که در بدن «تک» است دیۀ آن، دیه کامله است. و اعضائی که «جفت» هستند دیه شان باهم، دیۀ کامله است. اینک انف (بینی) یک عضو تک است و دیۀ کامله دارد. لیکن مراد از بینی چیست؟ و حد فاصل آن از بالا و طرف پیشانی، چیست؟ از نظر عرف بینی دارای دو بخش است؛ بخش استخوان دار، و بخش نرم که در بیان احادیث به این بخش «مارن= نرم» گفته می شود. اما از بیان احادیث روشن می شود که انف عبارت است از همین بخش نرم که شامل دو منخر و دیوارۀ میان آن دو است. و دیۀ همین بخش دیۀ کامله است؛ و دیۀ یک منخر، یک ثلث. و دیۀ دیواره نیز یک ثلث دیۀ کامله. بنابر این، بخش استخوانی بینی جزء پیشانی (جبهه) محسوب می شود. حدیث ها در این باب دو گروه اند: اول: حدیث هائی که می گویند «دیۀ انف دیۀ کامله است». بدون توضیح که انف چیست؟ و از کجاست تا کجا؟ مانند حدیث های شماره 3 و 7 باب 1، از ابواب دیات الاعضاء وسائل. دوم: حدیث هائی که توضیح می دهند که دیۀ انف «اذا قطع المارن» دیۀ کامله است. مانند حدیث های شماره 8 و 10 و 11 و 13 همان باب از وسائل، و حدیث شماره 1 باب 4 که مورد بحث مصنف(ره) بود. بنابر این گروه از احادیث، باید گفت که انف عبارت است از همان بخش نرم، و بخش استخوانی به پیشانی مربوط است. چون حدیث های گروه دوم بر اطلاق حدیث های گروه اول حکومت دارند. گویا یکی از عامل های اختلاف، دوگانگی معنی عرفی و شرعی «انف» است.

اصل برائت مؤیّد این قول است.

و هرگاه یکی از منخرین [را] ببرند، پس اشهر (چنان که شهید ثانی گفته) ثلث دیه است. نظر به روایت غیاث(1)

و غیر آن. و نظر به قاعدۀ تقسیم دیۀ عضو بر اجزاء. چنان که پیش گذشت. و قول دیگر نصف است، چنان که مختار محقق و شیخ است در مبسوط. وجه آن را گفته اند که باعث فوت نصف منفعت و جمال است. و روایات ثلث ضعیف اند. و بر این وارد است این که ضعف آن ها منجبر است به عمل اکثر، و قاعدۀ متقدمه، و اصل برائت، و ضعف علّت مذکور.

و جمعی به ربع دیه قائل شده اند، و دلیل آن ها واضح نیست. مگر آن چه شهید عذر خواسته که این مندرج است تحت قاعدۀ تقسیم بر اجزاء چون «مارن» چهار جزء دارد: منخرین، و آن دیوار، و روثه یعنی طرفین بینی. و این ضعیف است.

80- سؤال:

80- سؤال: هرگاه به نیزه، یا تیر، بینی کسی را سوراخ کنند که از آن طرف بینی بیرون رود، دیۀ آن چه چیز است؟ و اگر یک طرف بینی را سوراخ کند، دیۀ آن چه چیز است؟

جواب:

جواب: اما مسئلۀ اولی؛ پس اگر سوراخ شود و منسدّ نشود، دیۀ کاملۀ انسان است. و ظاهراً خلافی در آن نیست، بل که از بعضی دعوی اجماع ظاهر می شود. و اخبار دلالت دارد بر آن(2) و از جملۀ آن ها کتاب ظریف است. و هرگاه چاق شود(3)

و سوراخ ملتئم شود، پس مشهور آن است که خمس دیۀ کامله است. و دلیل آن معلوم نیست، و در کتاب ظریف، خمس، دیۀ «روثه» است(4)

که صد اشرفی باشد. و جماعتی از اصحاب به این عمل