جامع شتات جلد 9 صفحه 191

1- از آن جمله رجوع کنید به مسئلۀ شماره 8 و شماره 87- پیش تر به شرح رفت که محتوای جامع الشتات، مجموعۀ فتاوی محقق قمی(ره) است که در سه دوره از دوران مرجعیتش در پاسخ به پرسش های مردم، صادر کرده است. مجموعۀ هر دوره را تدوین کرده و در ابتدا نام آن ها را «جواب مسائل» یا «جواب و سؤال» گذاشته است. سپس همه آن به صورت جامع الشتات جمع شده و در متن موجود به ترتیب مجلد اول، مجلد دوم و مجلد سوم نامیده شده.

2- کذا.- مرادش حصبه است.

احشای او را بیرون ریخته، روز دیگر آن دختر هم مقتول. بعد حربه[ای] هم به دختر عم خود زده، حربۀ دیگر هم به دختر غیر زده، به آن دو نفر ضرری بر نخورده سالم مانده اند.

در این صورت، برادر قاتل ادعای دیۀ مادر، و زوجۀ قاتل ادعای قتل طفل خود، و اولیاء دختر غیر که در سن دوازده ساله بوده، می توانند ادعای قتل آن ها را نمایند یا نه؟-؟ و شخص مذکور به فاصلۀ سه چهار روز دیگر به حال آمده از گزارش مادر و طفل خود استحضار به هم رسانیده، متأثر و متغیر گردیده بی اختیار شروع به گریه و زاری نموده. سؤال نمودند که چه حرکتی بود از تو صادر شد. در جواب گفته است که دیدم طایفۀ «اروسیّه» با شمشیر و آلت حرب رو به من آوردند، من هم زدم.

حال، شخص مذکور مجملاً ناخوشی ندارد. و به جهت مادر و طفل خود بی تابی می نماید. استدعا این که محضاً لله حقیقت مراتب معروضه را در عنوان عریضه قلمی فرموده.

جواب:

جواب: نظر به ظاهر سؤال، ظاهر این است که این «قتل خطا» است. زیرا عمل مجنون و صبی در حکم خطا است. و ظاهراً حال این شخص، جنون است. به هر حال؛ بعد از آن که ثابت شود قتل خطاء، دیۀ آن متوجه عاقله می شود که عبارت است از مردان کامل از اقربای قاتل از جانب پدر، مثل برادر، و عمو، و اولاد ایشان. خواه مستحق میراث باشند از قاتل اگر بمیرد (مثل این که قاتل خواهری دارد و برادری)، یا نباشد (مثل این که قاتل دختری دارد و عموئی یا برادری). و اظهر این است که عمودین (یعنی آباء و ابناء) نیز داخل عاقله باشند.

و اظهر این است که تحدید تقسیم بر عاقله و تعیین مقدار نسبت به هر یک باید موکول به رأی حاکم باشد. و در ثبوت دیه بر عاقله فرقی مابین قتل و جرح نیست. و