جامع شتات جلد 9 صفحه 192

بعضی گفته اند که مقدار معیّنی از برای تحمل عاقله نیست. و بعضی گفته اند که دیه تا به مقدار بیست یکِ(1)

دیۀ انسان نرسد، متوجه عاقله نمی شود. و اظهر این قول است. و همچنین اظهر این است که در عاقله ملاحظۀ ترتیب می شود، پس مادامی که عمودین باشند، از دیگری نمی گیرند بنابر مختار در دخول عمودین. و اگر نباشد یا وفا نکند، از برادران می گیرند. و بعد از آن برادر زاده ها، و بعد از آن اعمام، و بعد از آن اولاد [اعمام]. به ترتیبی که در میراث مقرر است.

پس در صورت سؤال می گوئیم: اولاً آن قتلی که نسبت به اجنبی شده که دختر همسایه است و جرحی که به آن [دختر دیگر] شده، اشکالی در آن نیست که دیه از عاقله گرفته می شود و به اولیاء آن ها داده می شود.

و اما مسئلۀ مادر و پسر؛ پس بدان که در صورتی که قاتل وارث است، آیا(2) او هم میراث می برد یا نه؟-؟ و اظهر این است که در قتل خطا از مال میراث می برد اما از دیه نمی برد. پس قاتل میراثی از دیۀ مادر مقتول خود و طفل، ندارد. و در صورت دعوی برادر قاتل به جهت قتل مادر، هرگاه عاقلۀ قاتل منحصر است در همان برادر که مدعی است، و وارث مادر هم منحصر است در این دو فرزند، پس ثمره در ادعا نیست. زیرا که معنی ندارد که مدعی دیه را از خود بگیرد و به خود بدهد.

بل که اگر قائل شویم که قاتل در صورت خطاء میراث از دیه می برد، باز اظهر این است که در صورت انحصار وارث در قاتل باز دیتی نباشد. و ضامن بودن عاقله دیه را از برای خود جانی(3)،

بی معنی است. و متبادر از دلیل این است که عاقله ضامن دیه می شود از برای غیر قاتل.