جامع شتات جلد 9 صفحه 216

1- در نسخه: بگریزد.

2- در نسخه: و اما لزوم.

3- وسائل، ابواب قصاص النفس، ب 16 ح 1.

مرتکب قتل خود شده. آیا مصالحه صحیح است یا نه؟-؟ و بعد که معلوم شد که خود طفل مرتکب قتل خود شده، مصالحه بر هم می خورد یا نه؟-؟

جواب:

جواب: هر چند حالی ندارم که توانم فتو[ا]ی صریح بنویسم و خلق روزگار هم تا من نمیرم دست از جان من بر نمی دارند و لکن آن چه از ظواهر قواعد احکام شرعیه الحال به نظر می آید، این است که در صورت مزبور ضمانی متوجه پدر زید نباشد، چون که نهایت امر این است که سبب خوف آن طفل شده است، و لکن مباشر قتل، خود آن طفل شده. و مفروض آن است که آن طفل ممیّز و صاحب قصد و شعور بوده. چنان که بعضی فقهاء گفته اند: در صورتی که کسی شمشیری بکشد بر روی انسانی، و او بگریزد و خود را در چاهی بیندازد، یا از پشت بامی خود را بیندازد و بمیرد، در حالی که او را مُلجأ نکرده باشد به انداختن به چاه، بل همین(1)

مُلجأ کرده باشد به فرار، [ضامن نیست]. و «انسان» شامل صغیر و کبیر است. بل که گفته اند که اگر در حال فرار او را سبعی بدرد هم ضامن نیست. مگر این که او را مُلجأ کند به [تنگنائی](2)

که محل سبع باشد. و این کلام مبتنی است بر تقدیم مباشر بر سبب.

و اما سؤال از مصالحه؛ پس هر چند آن چه بر حقیر محقق شده این است که؛ هرگاه بعد از مصالحه، به بیّنه یا اقرار ثابت شود مبطل بودن مدعی، صلح را می توان بر هم زد. و لکن در این جا ممکن است که مصالحه بر حق دعوی شده باشد؛ یعنی مدعی می گوید بر پدر زید که تو پسر مرا ترسانیده[ای] و او به سبب خوف تو خود را هلاک کرده، باید به حاکم شرع رجوع کنیم که این امر منشأ ضمان است یا نه. یا آن که بگوید که من مظنّه دارم که تو مباشر قتل او شده[ای] و من تو را می برم نزد حاکم شرع که تو را قسم بدهد.