جامع شتات جلد 9 صفحه 76

1- المبسوط، ج 7 ص 132 ط مرتضویه.

2- ابی جمیله، عن ابان بن تغلب.- وسائل، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء ب 5 ح 2.

3- همان، ح 1.

4- همان، ب 1 ح 1 و 2 و 3 و 4 و 5.

5- همان، ح 10.

است که به مصالحه طی شود. پس بعد از تضعیف قول ابن جنید و قول متأخرین، اقلّ را بگیرند که در لب بالا ثلث است، و از لب پائین سه خمس است، و زیادتی را به مصالحه طی می کنند.

و این ها که گفتیم، دیه لب است هرگاه تمام بریده شود. و هرگاه قدری از آن بریده شود باید مساحت کردن، و نسبت به ملاحظۀ اصل لب دیه گرفتن. مثل آن که اگر نصف لب بریده شود نصف دیه را می گیرند. و اگر ثلث بریده شود، ثلث. و هکذا. و این که گفتیم حکم دیۀ لب بود.

اما دیۀ فرو رفتن خنجر به لثه؛ پس حکم آن، حکم «شجه» است. و شجه عبارت است از زخمی که بر سر، یا رو، بخورد. و حکم سر و رو در آن یکی است. و چون لثه داخل رو است، حکم آن را از حکم شجه به رأس، معلوم می توان کرد. و ظاهر این است که این را «جایفه» نمی گویند (که به سبب آن ثلث دیۀ انسان لازم شود)، به سبب آن که جایفه آن است که داخل جوف انسان بشود. و دهان، داخل جوف نیست، بل که از ظواهر است. چنان که علامه در قواعد و تحریر تصریح به آن کرده.

و در این هنگام، اشکال وارد می آید که آیا این زخم «هاشمه» است چون استخوان لثه را شکافته است و به آن طرف رفته. یا «منقلبه» است چون دندان [را] از جای خود برده(؟-؟). و اظهر این است که حکم هاشمه داشته باشد که دیۀ آن ده شتر است. و ظاهر این است که ذکر شتر به عنوان مثال است و مراد ده یکِ اصل دیۀ انسان است. پس جای ده شتر، صد دینار، و هزار درهم خواهد بود و هکذا. و محتمل است که این زخم را داخل «نافذه» بگیریم که دیۀ آن صد اشرفی است در نافذۀ مرد. و هر چند در کتب فقهاء مذکور است حکم نافذه در «اطراف» است. و ظاهر لفظ اطراف، دست و پا است. و لکن از شهید ثانی(ره) در شرح لمعه بر می آید که اعمّ است. و همچنین از تحریر علامه(ره).