جامع شتات جلد 9 صفحه 88

1- در نسخه: خورده.

2- در نسخه: مثل.

3- همین مسئله است که پی نویس آن به طور ویژه در مقدمۀ این مجلد آمده است. مراجعه فرمائید.

4- هر دو طرف «اشکال» را بیان می کند: نظر به «هاشمۀ سر» بهتر است احتیاط شود. و نظر به این که دیۀ سر دیۀ کامله است احتیاط لازم نیست.

آن که موت ناسخ حکم جِراح می شود و تمام دیه متعلق می شود، و اگر نه، گاه است که عبد [مجروح] نظر به مظنّۀ موت، مریضاً یک تومان نمی ارزد، و صحیحاً پنجاه تومان می ارزد. بل که همان ملاحظۀ اِلم و مرض، تفاوت آن را باید نظر کرد.

و ظاهر آن است که شتر در دیۀ جراحات، مذکور است در اخبار و کلام فقهاء، مراد مثال است و به ملاحظۀ آن، دینار و درهم و غیر آن باید سنجید. پس یک شتر، ده دینار و صد درهم ملاحظه می شود.

17- سؤال:

17- سؤال: هرگاه زید سنگی به چاروای خود اندازد، و از آن تجاوز کند و به چاروای عمرو بخورد و عضوی از آن را بشکند، یا مجروح کند. آیا بر زید، ارش لازم می آید یا نه؟-؟

جواب:

جواب: بلی ارش لازم می آید.

18- سؤال:

18- سؤال: زید دست عمرو را شکسته، به نحوی که به قدر یک قبضه از قلم دست او بیرون آمد[ه] و افتاده است، و از مرفق تا به سر انگشتان از حرکت افتاده و بایر شده. و دو زخم هم بر سر او زده که طول هر یک به مقدار عرض دو انگشت مضمومه است. دیۀ آن ها چه قدر می شود؟ و هرگاه استخوان دست بشکند، یا استخوان عضوی دیگر، لکن نه جدا شود استخوان، و نه کوبیده و خورد شود. یا استخوان خورد شود و کوبیده شود. دیۀ آن ها چه قدر است؟

جواب:

جواب: اما دیۀ شکستن استخوان دست و جدا شدن از دست، با وجود شَل شدن و بایر شدن دست؛ پس آن بنابر مشهور علماء (بل که ظاهراً خلافی در آن ندیده ام)، دو ثلث دیۀ دست است. و همچنین جدا شدن استخوان هر عضوی که موجب شلل آن عضو باشد، دو ثلث دیۀ آن عضو است. همچنان که از «کتاب ظریف»(1) در خصوص دَرَک این حکم نقل