جامع شتات جلد 9 صفحه 90

1- و در محاسبۀ دقیق، هزار و هفتصد و سی و سه و سی و سه صدم، می شود.

2- از آن جمله مسئلۀ شماره 11.

3- معنی دهنه در پی نویس مسئلۀ شماره 9 گذشت.

قرار نمی گرفته، صاحب طپانچه به شخصی از رفقا می گوید: «چه کنم که این قرار نمی گیرد». و آن شخص می گوید: «درست محافظت کن». می گوید: «نمی دانم چه قسم محافظت کنم». و در این بین بیرون می آورد و به دست آن شخص می دهد که او چاره بکند. در دست هر دو بوده که طپانچه در می رود و دو شخص دیگری را می کشد. چه حکم دارد؟ و اگر آن شخص دیگر بدون اذن صاحب طپانچه دست بیاورد و طپانچه را بیرون آورد و در دست او در رود و شخص دیگر را بکشد، چه حکم دارد؟ و دیۀ قتل خطا چه قدر است و به چه نحو اثبات می شود بر عاقله؟،؟

جواب:

جواب: پر کردن طپانچه، و دهنه ریختن، و بر سر پایه آوردن سنگ و چخماق، هر دو از جملۀ «ایجاد سبب» است. و مراد از سبب آن است که از شأن او این است که «موجد علّت هلاک» است، یعنی علت بیرون رفتن(1)

طپانچه. پس اگر خود در [بین] جمعیت مردم بیرون آورده است، حکم این مثل حکم «شبه عمد» است که دیه در مال او لازم می شود. و اگر آن شخص رفیق، آن هم عالم به این معنی بوده که طپانچه این حال را دارد، و هر دو با هم طپانچه را در میان مردم روی به روی آن ها نگاه داشته اند بدون قصد بیرون کردن آن(2)، هر دو شریک اند در دیه در مال خود.

و هرگاه آن شخص رفیق، جاهل بوده به حال طپانچه و بیرون رفتن طپانچه به فعل هر دو شده علی السّویه، باز دیه در مال صاحب طپانچه است بالتمام. همچنان که هرگاه آن رفیق طپانچه را به تنهائی [....](3)

بیرون آورده باشد از قاب به اذن صاحب آن و جاهل باشد به حال طپانچه، و در دست آن به تنهائی بیرون رفته باشد، که دیه بر مال صاحب طپانچه