جامع شتات جلد 9 صفحه 92

1- معنی باهو در پی نویس های مسئله شماره 9 گذشت.

2- شرح بیشتر در مسئلۀ شماره 8 گذشت.

و اظهر طریق در تقسیم دیه بر عاقله، این است که رجوع به مجتهد عادل بکنند و آن به قدر حال هر یک آن چه صلاح داند بگیرد(1).

و اما ثبوت دیه بر عاقله: پس بدان که با اقرار به قتل، بر عاقله چیزی لازم نمی شود. بل که باید یا عاقله اقرار [به] قتل داشته باشد، یا به بیّنه و شهود اثبات شود. و به «قسامه» هم چیزی بر عاقله ثابت نمی شود. و هرگاه به بیّنه ثابت نشود و عاقله هم اقرار نداشته باشد، دیه را از مال قاتل می گیرند.

و اما مقدار دیه: پس فرقی با سایر دیات ندارد، الاّ در دو چیز اول این که دیۀ قتل خطا را در ظرف مدت سه سال می گیرند. بخلاف عمد و شبه عمد. دوم آن که هرگاه در عوض دیه شتر بدهند و در سنّ و سال شترها فرقی هست. و چون غالب این است که در این زمان ها بنای مردم به دادن پول(2)

است (چون قیمت آن کمتر است از سایر اقسام دیات) پس احتیاجی به بیان سنّ شتر نیست. و دعواهائی که در این مقام اتفاق می افتد، محتاج است به مرافعه، دیگر نوشتن احکام آن بی فایده است. و الله العالم باحکامه.

20- سؤال:

20- سؤال: دیۀ سیاه شدن رو به سبب ضرب، چه چیز است؟ و همچنین سرخ شدن(؟).

جواب:

جواب: دیۀ سرخ شدن رو به ضرب سیلی یا غیر آن، یک اشرفی و نیم است که یک مثقال و نیم طلای سکه دار به مثقال شرعی است. و در سبز شدن، سه اشرفی. بلا خلافی. و در سیاه شدن، شش اشرفی، علی الاشهر و الاظهر. و موثقۀ اسحق بن عمّار دلالت بر همه دارد(3). و جمعی قائل اند در سیاه شدن سه اشرفی است.