جامع شتات جلد 10 صفحه 204

1- در برخی از نوشته ها شرح داده ام: کسی که به «بداء» معتقد نباشد، خدایش «موجب» می شود. به ویژه در کتاب «دو دست خدا». و در کتاب «مکتب در فرایند تهاجمات تاریخی» نیز بحث مختصری کرده ام.

2- در نسخه: بشرطیکه.

پس بعدِ استخاره بر مطلق، همین که احتمال تجدّد مصلحت، ممکن باشد که آن هدایت اول، از باب توطین و عزم بر عدم آن بوده، و بعد از حصول آن، رفع مانع شد[ه] که در آن مصالح چند بوده، الحال باز می توان طلب نفس الامر را کرد. و هکذا.

53- سؤال:

53- سؤال: این که می گویند: «الفاظ، اسامی معانی نفس الامریّه است»، چه معنی دارد؟ و چه ثمره بر آن مترتّب می شود؟

جواب:

جواب: بدان که معانی و مفاهیم در حدّ ذات خود، استقلال دارند و مقیّد به قیدی نیستند که خارج از آن ها باشد، هر چند خود آن معانی بالذات مقید باشند فی نفسه. مثلاً: موجود خارجی، و وجود ذهنی، و اشتراک در اراده از لفظ، و انفراد، و علم مخاطب به ارادۀ آن معنی، و عدم آن، و امثال آن ها، قیود خارجه است.

مثلا مفهوم «انسان» قطع نظر از قیود خارجه، مفهومی است مستقل، که منحلّ می شود در نظر عقل به «حیوان ناطق»(1).

و لفظ انسان موضوع شده از برای همین مهیّت، قطع نظر از وجود آن در خارج، یا در ذهن و قطع نظر از این که با این مفهوم و معنی، معنی دیگر را هم در یک اطلاق می توان اراده کرد یا نه. و قطع نظر از این که مخاطب بداند که انسان وضع شده از برای این معنی یا نه. و همچنین سایر الفاظ، خواه موضوع باشند از برای اعیان یا صفات، و خواه جزئی باشند از معانی یا کلّی؛ مثل لفظ عین، و زید، و فاسق، و مؤمن، و عالم، و درهم، و دینار، و غیر ذلک. و فروع این مسئله در فقه بسیار است؛ مثل این که؛ قاصد ثمانیه فرسخ، قصر می کند، و قاصد اقلّ از آن، تمام می کند. و مالک دویست درهم و بیست دینار باید زکات بدهد، و مالک اقل از آن نباید بدهد. و درهر شیئ از اجزای غیر مأکول الّلحم، نماز فاسد است، و در هر جزئی از اجزای مأکول الّلحم، نماز صحیح است. و امثال این ها. و در این جا سه مقام از کلام متصوّر می شود: