جامع شتات جلد 10 صفحه 213

1- از باب زیدٌ عدلٌ.

2- ملقّب به «خلیفۀ زمخشری»، خوارزمی حنفی مذهب. کتابی در این باب دارد به نام «المعرب فی ترتیب المعرب».

3- بحار، ج 98 ص 292.

که شب را مقدم می دارند به روز؛ مثلاً شب جمعه قبل از روز جمعه را می خواهند(1)،

نه شب آینده را. و حال آن که آیۀ شریفۀ «لاَ الشَّمْسُ یَنْبَغی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لاَ اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ کُلٌّ فی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ»(2) با آن منافات دارد. و همچنین احادیثی که در تفسیر آیه وارد شده است؛ چنان که در مجمع البیان از عیاشی روایت کرده از حضرت امام رضا علیه السلام؛ «أَنَّ النَّهَارَ خُلِقَ قَبْلَ اللَّیْل». و در تفسیر «وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهار» فرمود: «أَیْ قَدْ سَبَقَهُ النَّهَار». و در احتجاج از حضرت صادق علیه السلام روایت شده «خَلَقَ النَّهَارَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ». و در کافی زیادتی دارد و لفظ «خَلَقَ النُّورَ قَبْلَ الظُّلْمَه». وجه جمع میان این ها چه چیز است؟

جواب:

جواب: اولاً: آن چه به خاطر فاطر می رسد در تفسیر آیۀ شریفه، این است (والله اعلم) که فلک آفتاب چون در سالی یک دور طی می کند، و فلک ماه هر ماهی. پس فلک شمس در سرعت سیر هرگز ادراک فلک قمر نمی کند. چنان که در آیۀ پیش اشاره فرمود: «الْقَمَرَ قَدَّرْناهُ مَنازِلَ حَتَّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدیم». چنان که گفته اند که قمر را بیست و هشت منزل است که در هر شبی در یک منزل است. و به سبب تفاوت قرب و بعد از شمس، کوچک و بزرگ می شود، تا این که بازگشت می کند به حال اول در کوچکی و [باریک](3) می گردد مثل عرجون قدیم، یعنی شاخ کج درختِ کهنه شدۀ خشکیده(4).

و «لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهار» یعنی هرگز شب از روز پیش نمی افتد، و لازم آن می افتد که