جامع شتات جلد 10 صفحه 6

1- المختلف، ج 2 ص 84- ط جامعۀ المدرسین.

2- و فی النسخۀ: عن.

مستلزم للمدعی. و مراده فی الجواب، اختیار الشق الثانی من التردید. یعنی انّ ما فرض وجوده و عدمه مستلزماً للمدعی، منتف لکن مع وصف الاستلزام.

و الحاصل: انّ المستدلّ جعل مطلبه دایراً بین النفی و الاثبات، و اثبت مطلوبه علی کلا التقدیرین. و ردّه العلامۀ بانّا نمنع ثبوت مطلبه علی فرض الانتفاء، بجواز [تصوّر](1) الانتفاء علی وجهین؛ احدهما الانتفاء مع وصف الاستلزام. و ثانیهما الانتفاء بدون وصف الاستلزام. و الشبهۀ انّما یتمّ علی الثانی. و نحن نختار الانتفاء علی الوجه الاول. فنحن نقول: ان هذا الملزوم الذی فرضه المستدلّ، منتف بهذا المعنی، و لا یستلزم المدعی حینئذ.

فقوله «حالتی وجوده و عدمه» قید للملزوم المنفی المضاف الیه، و المطلوب حصول الاستلزام. و قوله «لجواز کون النفی راجعاً الی الذات، لا الی وجودها، مع فرض استلزامهما وجوداً و عدماً» یعنی انّ الذّات الکذائیّۀ منفیۀ بماهیّتها، و غیر متصوّرۀ اصلاً و متأصّلاً. لا انّها [متصورۀ] متاصّلاً و متصفۀ بالاستلزام و لکنها لم یوجد فی ما نحن فیه.

فقوله «مع فرض استلزامهما وجوداً و عدماً» حال عن الضمیر فی «وجودها» العایدۀ الی الذات. مثاله: قولنا اجتماع النقیضین منتف، و شریک الباری منتف. و ما نحن فیه من قبیل الاول، لا من قبیل الثانی.

4- سؤال:

4- سؤال: چه فرق است میان دین و مذهب و ملّت و منهاج-؟

جواب:

جواب: آن چه ذکر کرده اند در فرق، این است که: ملّت اصول و اعتقادات است که در آن تغییر و نسخی راه ندارد؛ مثل توحید، و معاد. و مذهب اعم است از اصول و فروع. و دین عبارت است از «مجموع ماجاء به النبی» -ص- در هر زمان. و منهاج خصوصیات