کاوشی در اصول عقاید صفحه 14

در تبلیغ رسالت الهی است، اما در امور دیگر، عقل حجت است؛ اموری چون اثبات وجود خدا، حاکمیت و وجوب اطاعت حق، فرستادن پیامبران، راستگویی ایشان در ادعای رسالت از سوی پروردگار و مواردی از این قبیل که رابطۀ بین خداوند و بندگان را تشکیل می دهد، خاستگاه محاسبه و مسئولیت است.

پس عقل، اساس زندگی انسان و محوری است که همۀ امور پیرامون آن گشته و بدان باز می گردد. پیش از این گفتیم که پیامبر (ص) فرمود: «کسی که عقل ندارد دین ندارد» .

سرّ این مطلب، در بیان حقیقی یا تمثیلیِ حدیث محمد بن مسلم از امام باقر (ع) ، این گونه تجلی یافته است که حضرت (ص) فرمود:

آن گاه که خدای تعالی عقل را آفرید، او را به سخن آورد و فرمود: «پیش آی، و عقل پیش رفت» . سپس فرمود: «برگرد، و عقل پشت کرد» . پس فرمود: «به عزت و جلالم سوگند که محبوب تر از تو نزد خویش چیزی نیافریدم و تو را جز در وجود کسی که دوستش می دارم، به کمال نمی رسانم. اما من تنها تو را فرمان می دهم و تو را باز می دارم و در نهایت، تنها تو را عذاب می کنم و به پاداش می رسانم» . (1)

از اَصبغ بن نُباته نقل شده است که امیرمؤمنان (ع) فرمود:

جبرئیل بر آدم فرود آمد و گفت: «ای آدم! من مأموریت یافته ام که تو را در پذیرش یکی از این سه چیز مخیر سازم. یکی را برگزین و دو تای دیگر را واگذار» . آدم گفت: «ای جبرئیل، آن سه چیز کدامند؟» گفت: «عقل، حیا و دین» . آدم گفت: «من عقل را انتخاب می کنم» . جبرئیل به حیا و دین گفت: «برگردید و آدم را به حال خود رها کنید» . گفتند: «ای جبرئیل! ما مأموریم که پیوسته با عقل همراه باشیم، هرجا که باشد» . جبرئیل گفت: «پس بمانید، و خود به تنهایی بالا رفت» . (2)