کاوشی در اصول عقاید صفحه 271

حدود و ضوابط شورا

شرط نخست آن است که حدود و ضوابط این شورا به طور دقیق مشخص گردد؛ بدین ترتیب:

یکم: چه کسی از جهت نَسَب و سن و جنسیت و داشتن مقام دینی یا اجتماعی صلاحیت نامزدی امامت و خلافت را دارد؟

در این باره آنچه مشهود است این است که خلفا و فقهای عامه در موارد بسیاری با یکدیگر اختلاف نظر دارند. ابوبکر و همدستانش اصرار داشتند بر اینکه خلافت به طور کلی حق قریش است و با همین ادعا انصار را رد کردند و اصرار آنها را بر نامزدی سعدبن عباده برای خلافت نپذیرفتند.

در عین حال می بینیم که امویان اولویت به خلافت را حق بنی عبدمناف می دانستند و بر آن پای می فشاردند. عباسیان گاه بر محق بودن بنی هاشم به طور کلی در امر خلافت اصرار می ورزیدند و گاه بر اینکه این امر ویژۀ خود ایشان است و بس.

دربارۀ ابوحنیفه گفته اند که اختصاص داشتن خلافت به قریش را انکار کرده است؛ چیزی که با دیدگاه انصار در نامزد کردن سعد بن عباده مناسبت دارد. شاید به همین دلیل بود که عثمانیان مذهب ابوحنیفه را پذیرفتند و آن را مذهب رسمی دولت عثمانی قرار می دادند.

نیز می بینیم فقهای عامه شروطی را برای خلیفه ذکر می کنند که با حقیقت کار خلفای مورد قبول ایشان سازگاری ندارد و آنان خلفا و حکم و قضاوت و تعامل با آنها را تأیید می کنند و بر آنان خرده نگرفته، کارشان را انکار نمی کنند.

دوم: چه زمانی شخص منتخب برای خلافت، اهلیت این کار را از دست می دهد، و اسباب عزل شدن او چیست؟ ظلم در حکومت یا مطلق فسق و نابکاری، زوال عقل یا بیماری، ناتوانی کامل یا ضعف. . . و مواردی از این دست؟

در صورتی که این موارد به طور مشخص معلوم گردد، بی شک اختلافات برداشته