کاوشی در اصول عقاید صفحه 357

معنی لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ

این سخن خدای سبحان که می فرماید: «هیچ کس نمی تواند بر کار او خرده بگیرد، ولی کارهای دیگران، جای سؤال و ایراد دارد» یکی از دو معنای زیر را در بر دارد:

١. خداوند به صلاح و فساد امور، از همه آگاه تر است و از آنها تجاوز نمی کند، تا مورد محاسبه قرار نگیرد.

٢. خداوند نظیر و رییس ندارد تا رو در روی او بایستد و او را باز خواست نماید. سیاق آیه نیز با همین معنا مناسب است، آنجا که می فرماید:

آیا آنها خدایانی از زمین برگزیدند که [خلق می کنند و] منتشر می سازند؟ ! اگر در آسمان و زمین، جز الله، خدایان دیگری می بودند، فاسد می شد [و به هم می خورد]. منزه است خداوند پروردگار عرش، از توصیفی که آنها می کنند. هیچ کس نمی تواند بر کار او خرده بگیرد، ولی در کارهای آنها، جای سؤال و ایراد است. (1)

به هر حال، اینکه از خدای متعال سؤال نمی شود، با این مطلب که عمل و ترک آن از سوی خداوند تابع مصالح و مفاسد و طبق موازین عقلی باشد، منافاتی ندارد.

بر همین اساس است که در آیۀ ٢4٧ سورۀ بقره می خوانیم:

و پیامبرشان به آنها گفت: خداوند طالوت را برای زمامداری شما مبعوث [و انتخاب] کرده است. گفتند: چگونه او بر ما حکومت کند، با اینکه ما از او شایسته تریم و او ثروت زیادی ندارد؟ ! گفت: خدا او را برای شما برگزیده و او را در علم و [قدرت] جسمانی، وسعت بخشیده است. خداوند مُلکش را به هرکس بخواهد، می بخشد و احسان خداوند وسیع است و از [لیاقت افراد] آگاه است. (2)

در این آیه همراه با ذکر این نکته که حاکم قرار دادن طالوت به جهت گستردگی