کاوشی در اصول عقاید صفحه 55

چنین وجودی بی شک، باید حادث و در وجود خود، نیازمندِ غیر باشد؛ یعنی وجودش مستند به غیر باشد و از آن گرفته شده باشد و آن غیر، علّت و سبب وجودِ آن به شمار آید. وجود این شیء، بدون علت غیر ممکن است؛ زیرا در این صورت چیزی که وجود آن را بر عدمش ترجیح دهد، وجود ندارد و هر یک از وجود و عدم، به تساوی برای ذات آن ممکن، قابل تحقق است.

به همین معناست سخن مشهوری که می گوید: هر اثری مؤثّری می خواهد و به وجود آمدن پدیده ای بدون علت، محال است. منظور این گفته، آن پدیده ای است که هر یک از وجود و عدم در حقش امکان دارد، نه وجودی که به خودی خود واجب است و نه وجودی که به خودی خود ممتنع است.

ضرورت احتیاجِ اثر به مؤثّر

اینکه هر امر حادثی به علتِ حدوث نیاز دارد و به خودی خود و بدون علت پدید نمی آید، مسئله ای بدیهی است که انسان فطرتاً آن را درک، با دل و زبان به آن اقرار و طبق آن عمل می کند. این واقعیت، در وضع و حال هر انسانِ باشعوری درباره پدیده های بزرگ و کوچک و باارزش و کم ارزش قابل مشاهده است.

می بینیم که عالمان و اهل معرفت، با وجود اختلاف در معارف - همچون طب، شیمی، فیزیک و مانند آن - وقتی پدیده ای را مشاهده می کنند که با علومشان ارتباط دارد، از اسباب و علل و خاستگاه آن تحقیق می کنند و به شناخت و ضبط و پی گیری علل این اسباب می پردازند و از این راه بر دانش خود می افزایند و سطح علمی خویش را در فنون مختلف تعالی می بخشند و این فرضیه را که پدیده ای بدون علت، حاصل شده باشد، هرگز بدان توجه نکرده و اهمیتی نمی دهند.

ایشان در این موارد، همچون عامۀ مردم عمل می کنند که هنگام درک پدیده ها از طریق آثار - حال این پدیده ها بزرگ و مهم باشد، همچون آتش گرفتن خانه و